بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم

ما شهیدان جنون بودیم از عهد قدیم *** سنگ قبر ماست دریا، نقش قبر ما نسیم
شهر ما آن سوی آبی‌هاست دور از دسترس *** شهر ابراهیم ادهم، شهر لقمان حکیم

اندکی بالاتر از آبادی تسلیم محض *** صاف می‌آیی سر کوی صراط المستقیم
خاک آن عرشی است گلهایش زیارتنامه خوان *** سنگ فرش آسمانش بالهای یا کریم

شهر ما آبادی عشق است اما راز عشق *** عشق یعنی واژه‌های رمز قرآن کریم
عشق یعنی قاف و لام قل هو الله احد *** عشق یعنی بای بسم الله الرحمن الرحیم

شریعتی: سلام می‌کنم به همه دوستان عزیزم، بیننده‌های خوب و نازنین‌مان، انشاءالله تنتان سالم و قلبتان سلیم باشد. حاج آقای بهشتی سلام علیکم و رحمه الله.

حاج آقای بهشتی: سلام علیکم و رحمه الله، بنده هم خدمت شما و بینندگان و شنوندگان عزیز سلام می‌کنم. انشاءالله آنچه مورد پسند خداست و مفید است برای خلق خدا بر زبان ما جاری شود و بتوانیم وظیفه خودمان را درست انجام بدهیم.

شریعتی: بحث ما در ذیل بحث تربیت عبادی به آثار عبادی نماز رسیدیم، مقدماتش را عبور کردیم. به فصل قرائت رسیدیم. نکته‌های نابی را شنیدیم، امروز در مورد « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم » صحبت کنیم.

حاج آقای بهشتی: بسم الله الرحمن الرحیم، الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی.

تنها سوره‌ای که واجب هست هر مسلمان در طول عمرش هر صبح و شام بخواند سوره حمد است. مثل همه آیات قرآن شفا هست. حدیث این را می‌فرماید که اگر هفتاد بار سوره حمد را به مرده‌ای خواندید شفا پیدا کرد، تعجب نکنید. هفت بار و هفتاد بار، هم شفای دردهای جسمی و شفای دردهای روحی و فردی و اجتماعی است. هفته گذشته گفتیم که بهترین سوره قرآن است و حکمت‌ها و خیرهای زیادی در این هفت آیه نهفته است. قرآن کریم از ما می‌خواهد یک نماز با آگاهی بخوانیم. شاید شنیده باشید که قرآن می‌گوید: «لا تَقْرَبُوا الصَّلاهَ وَ أَنْتُمْ سُکارى‏» (نساء/۴۳) در حالت مستی به نماز نزدیک نشوید. «حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُون‏» تا بفهمید چه می‌گویید. معنایش این است که هر عاملی که مانع شود از فهم ما مردود است و باید به سمت عامل‌هایی برویم که این ذکرهای آسمانی را بفهمیم. سوره حمد هفت آیه دارد که بیان خواهیم کرد.

توجه به مفاهیم و معانی این آیات هم حضور قلب را در ما زیاد می‌کند و هم نشاط و ذوق و عشق را در ما افزایش می‌دهد. امروز چهل نکته از بسم الله می‌گویم. یکوقت کتابی بدست من رسید که ۱۱۰ حدیث از بسم الله الرحمن الرحیم را در هر صفحه به نوعی نوشته بود. بسم الله الرحمن الرحیم را به ۱۱۰ شکل نوشته بود. چون حدیث داریم که بسم الله الرحمن الرحیم را زیبا بنویسید. پیغمبر فرمود: اول همه کتاب‌های آسمانی بسم الله الرحمن الرحیم بوده است. قلم که خداوند آفرید و به حرکت آمد، اولین جمله‌ای که نوشت بسم الله الرحمن الرحیم بود. امام باقر(ع) فرمود: «أَوَّلُ‏ کُلِ‏ کِتَابٍ‏ نَزَلَ‏ مِنَ السَّمَاءِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» اول تمام کتاب‌های آسمانی با این آیه شروع می‌شود.

سوره‌های قرآن کریم که ۱۱۴ سوره هستند، به جز سوره برائت با این آیه شریفه آغاز می‌شود. بسم الله چون رحمت خدا درونش هست و امان هست و سوره برائت بیزاری از مشرکین هست، در این سوره استثناء بسم الله الرحمن الرحیم ندارد و یک سوره داریم که دو بسم الله دارد و مجموعاً ۱۱۴ بسم الله داریم.

معنای بسم الله الرحمن الرحیم چیست؟ به چند حدیث باید استناد کنیم. امام رضا(ع) فرمود: وقتی بسم الله می‌گوییم، یعنی خدایا به کمک تو محتاج هستم. «وَ أَسْتَعِینُ‏ بِک‏» از تو کمک می‌خواهم، با به زبان آوردن نام تو در همه کارها. وقتی می‌خواهیم کاری را انجام دهیم باید مشورت و مطالعه و برنامه‌ریزی کنیم اما بعدها چه خواهد شد، نمی‌دانیم. وقتی با نام خدا گره می‌زنیم، یعنی خودمان را به دریای بیکران علم و قدرت الهی متصل می‌کنیم. امید پیدا می‌کنیم که کسی پشت و پناه ما هست. مراقب و مواظب ما هست. یک معنای بسم الله الرحمن الرحیم یعنی پروردگارا از تو کمک می‌خواهم، به کمک تو کارم را آغاز می‌کنم. خودم را به سرچشمه قدرت و خیرات و برکات وصل می‌کنم.

یک معنای دیگر این است که بسم الله از واژه «سمه» یعنی نشان می‌گذارم بر کارهایم نام خدا را، به تعبیر حاج آقای قرائتی می‌فرماید: می‌رویم یک سرویس چینی می‌خریم، ۱۳۰ پارچه هست، سوپ خوری و پلو خوری و خورشت خوری دارد. پشت همه آنها نشان کارخانه است. ما با بسم الله الرحمن الرحیم می‌گوییم: من محصول کارخانه خدا هستم. من عبد خدا هستم و افتخار می‌کنم. امیرالمؤمنین(ع) با صدای بلند می‌فرمود: من افتخار می‌کنم بنده خدا هستم. یک معنای بسم الله یعنی نشان خدا را بر کارهایم می‌گذارم. در حدیثی امیرالمؤمنین فرمود: خوردن و نوشیدن و خوابیدنت را با بسم الله الرحمن الرحیم شروع کن. اگر اینطور باشد بعید است کسی به نام خدا دزدی کند و قفل را بشکند و بسم الله بگوید.

این دیگر خیلی بی حیایی است. خیانت با نام خدا سازگار نیست. خدمت با نام خدا سازگار هست. خود همین عاملی است که کسی که عادت دارد بسم الله بگوید، به گناه می‌رسد ایست کند و ترمز کند. این تقوا است. بسم الله الرحمن الرحیم یعنی نشان خدا را بر کارهایم می‌زنم. یک مُهری است که با مردن ما هم پاک نمی‌شود. همه چیزها نابود می‌شوند مگر روی پروردگار، این موجودی که اسم خدا در کارهایش بوده است، این می‌ماند که نام خدا هست

معنای سوم، شروع می‌کنم کارم را، از قدیم رسم بوده در همه اقوام و ملت‌ها وقتی می‌خواستند کاری انجام بدهند، به نام شخصیت‌ها، بت‌ها، یا به نام کسانی که از این به بعد در آن کار کمک کنند، یک پروژه‌ای را می‌خواهد انجام بدهد برای ادامه پروژه به کسی نیاز دارد. روی کمک او حساب باز می‌کند، به نام او شروع می‌کردند. به نام زمامداران، قیصرها و پادشاهان، در جاهلیت به نام لات و عُزا، اسم بت‌ها را می‌آوردند. اسلام که آمد به ما یاد داد همه اینهایی که می‌گویید، مخلوق هستند. به نام الله! آغاز و پایان عالم، هستی بخش عالم، رزق دهنده عالم به نام او کارهای خود را شروع کنید. اینقدر این بسم الله در تربیت ما نقش دارد، به کارهایم رنگ خدا می‌زنم، در کارهایم از خدا کمک می‌خواهم و کارهایم را با نام و یاد او شروع می‌کنم.

در آغاز انقلاب منافقین وقتی سخنرانی می‌کردند، می‌گفتند: به نام خدا و خلق قهرمان، نه، فقط خدا و یکتاپرستی، پیغمبر فرمود: «کُلُ‏ أَمْرٍ ذِی‏ بَالٍ‏ لَمْ یُذْکَرْ «بِسْمِ اللَّهِ» فِیهِ فَهُوَ أَبْتَرُ» هرکار مهمی که با نام خدا شروع نشود، ناقص است. این حدیث را امیرالمؤمنین از پیامبر و پیامبر از خدا برای ما نقل کرده است و حدیث قدسی است. امیرالمؤمنین فرمود: «فَقُولُوا عِنْدَ افْتِتَاحِ‏ کُلِ‏ أَمْرٍ صَغِیرٍ أَوْ عَظِیمٍ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» در آغار هر کاری کچک یا بزرگ، بسم الله الرحمن الرحیم بگویید. حتی در غذا خوردن، در رساله امام خمینی نوشته بود، غذا که می‌خورید وقتی چند نوع غذا هست، برای هر نوع غذا یک بسم الله بگویید.

یادم هست یکوقتی رفتم از یک خیاطی در قم لباس بگیرم، قبل از من جوانی آمده بود کت و شلوار بگیرد. پیرمرد بسیار زیبا و پارسا با محاسن سفید بود. به جوان گفت: خیلی ببخشید من عهد کردم وقتی لباسی را می‌دوزم یک موعظه‌ای هم به مشتریانم بکنم. اجازه می‌دهید موعظه کنم؟ گفت: بفرمایید. گفت: شما ازدواج کردی؟ گفت: بله، بچه هم داری؟ گفت: بله، گفت: نصیحتم به شما این است که هروقت سفره غذا پهن می‌شود شما هستی و خانم و بچه، یک طوری بسم الله الرحمن الرحیم و الهی شکر بگو، این بچه که تا حالا فکر می‌کرده سر سفره پدر نشسته، بداند سر سفره خدا نشسته است. بعضی فکر می‌کنند نشانه روشنفکری است اگر بسم الله نگویند.

خبرنگار آمده مصاحبه می‌کند، فکر می‌کند اگر بسم الله بگوید یک طور دیگری نگاهش می‌کنند. افتخار کنیم که ما مخلوق خدا و بنده خدا هستیم. از خدا در کارها کمک می‌طلبیم. قرآن کریم در قصه نوح نبی می‌فرماید: وقتی به فرمان خدا کشتی را در امواج طوفان رها کرد، به یارانش گفت: «بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها» (هود/۴۱) حرکت با یاد خدا، توقف با یاد خدا.

آیت الله جوادی آملی در تفسیر بسم الله الرحمن الرحیم که صفحات زیادی از جلد اول تفسیر تسنیم به بسم الله الرحمن الرحیم اختصاص پیدا کرده، می‌فرمایند: این فقط نوح نیست که با بسم الله به جنگ امواج طوفان رفته است. ما هم در زندگی با این بحران‌ها و مشکلات می‌توانیم با بسم الله نجات پیدا کنیم. بر امواج سوار شویم و به ساحل نجات برسیم. در قصه سلیمان نبی حضرت سلیمان اطلاع پیدا کرد یک روزی صبحگاهی بود، دید هدهد غایب است. فرمود: اگر هدهد بیاید و توجیهی برای تأخیرش نداشته باشد، او را می‌کشم! هدهد آمد و حضرت سلیمان آمد و گفت: چرا تأخیر داری، توجیهش را وقتی گفت، پذیرفته شد که از منطقه‌ای گذر می‌کردم که مردمش خورشید را می‌پرستیدند.

زمامدار منطقه هم یک بانو بود، حضرت سلیمان فرمود: باید یک نامه برای او بنویسم و او را به یکتاپرستی دعوت کنم. نامه‌ای است از سلیمان «إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمانَ وَ إِنَّهُ‏ بِسْمِ‏ اللَّهِ‏ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» (نمل/۳۰) معلوم است بسم الله الرحمن الرحیم برای مسلمان‌ها نیست و همه پیامبران کارهای خودشان، تبلیغ خودشان و دعوت خودشان را با نام خدا و به کمک خدا، به رنگ خدا و برای رضایت خدا انجام می‌دادند.

شریعتی: نامه‌ای را هدهد آورده است آغازش تویی *** از سلیمان است بسم الله الرحمن الرحیم

حاج آقای بهشتی: در نامه‌ها بسم الله الرحمن الرحیم که می‌نویسیم، سازندگی دارد. امیرالمؤمنین به شخصی که جمله بسم الله الرحمن الرحیم را می‌نوشت، می‌فرمود: زیبا بنویس. پیغمبر فرمود: هرکس بسم الله الرحمن الرحیم را زیبا و خوش بنویسد، به خاطر بزرگداشت خدا، خداوند او را می‌آمرزد. این حدیث هم خیلی زیباست. پیغمبر فرمود: «إِذَا قَالَ‏ الْمُعَلِّمُ‏ لِلصَّبِیِّ قُلْ‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» آنگاه که معلم به شاگرد می‌گوید: بسم الله الرحمن الرحیم بگو، «فَقَالَ الصَّبِیُ‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ کَتَبَ اللَّهُ بَرَاءَهً لِلصَّبِیِّ وَ بَرَاءَهً لِأَبَوَیْهِ وَ بَرَاءَهً لِلْمُعَلِّمِ مِنَ النَّارِ» یعنی یک بچه که بسم الله الرحمن الرحیم یاد گرفته، خداوند نجات معلم را از آتش و نجات پدر و مادر بچه و خود بچه را تضمین می‌کند. چرا اینقدر پاداش دارد؟ پیامبر عظیم الشأن از قبرستان بقیع گذر می‌کردند. به قبری رسیدند به اصحاب فرمودند: عجله کنید زود از اینجا گذر کنیم. رفتند برگشتند و به همان قبر رسیدند و پیغمبر نگفت: عجله کنید. اصحاب پرسیدند: قصه چیست؟

فرمودند: موقع رفتن به قبری رسیدم که داشتند عذابش می‌کردند، نخواستم عذاب او صدای شکنجه‌های او به ما برسد. اما این بار که برمی‌گشتیم دیدیم عذاب برداشته شده است. اصحاب پرسیدند: دلیلش چیست؟ فرمودند: از این مرد یک پسری به جا مانده، این پسر مدرسه رفته است و معلم به او بسم الله الرحمن الرحیم یاد داده است. خداوند فرمود: چگونه پدری را عذاب کنم که پسرش الآن نام مرا یاد گرفته است؟ چقدر تربیت و تعلیم بچه‌ها قیمت دارد.

حدیث داریم عصرهای پنجشنبه و صبح‌های جمعه اموات می‌آیند و نگاه می‌کنند یک کسی برایشان کاری کند. مخصوصاً بازماندگانشان، نگاه می‌کنند این همسرم، دخترم، پسرم می‌دانند من در چه وضع و شرایطی هستم. می‌شود یک خیری از آنها به من برسد. هدایای آنها به صورت بسته‌های معطر که روی بسته نوشته شده این هدیه از کیست، به آنها می‌رسد. تعلیم و تربیت بچه‌ها، غیر از اینکه خودشان خیر می‌بینند به کسانی که از دست دادند هم خیر می‌رسد. امام باقر(ع) فرمود: وقتی یکی از شما وضو می‌گیرد یا غذا می‌خورد یا نوشیدنی می‌نوشد یا لباس می‌پوشد و هرکاری که می‌کند، سزاوار است نام خدا را ببرد. اگر نبرد شیطان در آن کار نفوذ می‌کند.

شنیده‌ایم جن و بسم الله، شیطان هم از جن بود. اگر می‌خواهیم جنی‌ها و موجودات شرور و ناپیدا به ما صدمه نزنند بسم الله زیاد بگوییم. آیه‌ی بسم الله الرحمن الرحیم را در شبانه روز زیاد تکرار کنیم که مصونیت می‌آورد. حتی وقت ذبح یک حیوان اگر نام خدا نبرند، خوردن گوشتش حرام می‌شود. حیوان حرام گوشت است ولی بخواهیم گوشتش حلال باشد باید بسم الله بگوییم. حدیث می‌گوید: بسم الله را فراموش نکن، امیرالمؤمنین فرمود: حتی در خواندن یک بیت شعر!

این تعبیر از حاج آقای قرائتی است که می‌فرماید: پرچم هر کشوری در همه جا به چشم می‌خورد. روی کشتی‌ها، روی قطارها، روی میز رئیس و رؤسا، پادگان، مدارس، این به ایران مرتبط است. بسم الله هم یک پرچمی است در همه کارها، بسم الله بگوییم. امامان و اهل‌بیت اصرار داشتند بسم الله الرحمن الرحیم را با صدای بلند بگویند. چه نمازهایی که موظف هستیم آهسته بخوانیم مثل نماز ظهر و عصر یا نمازهای صبح ومغرب و عشا، بسم الله را بلند بگوییم. اهل‌بیت چنین اعتقادی داشتند.

امام باقر(ع) در مورد کسانی که بسم الله را بلند نمی‌خوانند یا سوره را در نماز بدون بسم الله می‌خوانند، فرمودند: «سرقوا اکرم آیه» با ارزش‌ترین آیه را دزدیدند و بردند. شهید مطهری در تفسیر سوره حمد این افراد را اسم می‌برد و از اهل سنت، ابن عباس، عاصم، کسایی، ابن عمر و ابن طاووس و فخر رازی و سیوطی، از کسانی هستند که بسم الله الرحمن الرحیم را جز سوره می‌دانند. یعنی یک سوره را باید حتماً با بسم الله بخوانیم.

امام صادق فرمود: بسم الله تاج سوره‌هاست. امام رضا فرمود: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ أَقْرَبُ إِلَى اسْمِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ مِنْ‏ سَوَادِ الْعَیْنِ‏ إِلَى بَیَاضِهَا» (تحف العقول/ص۴۸۷) خیلی‌ها عمری دنبال اسم اعظم خدا هستند که چه کارآیی دارد. امام رضا فرمود: هرکس اسم اعظم را می‌خواهد، از سیاهی چشم به سفیدی چشم به هم چسبیدند و مرزی ندارند. اسم اعظم با این حدیث امام رضا در این آیه نهفته است. شیخ مفید در بغداد درس می‌داد، شاگردی داشت آن طرف رودخانه خانه‌اش بود. این شاگرد تا می‌خواست از آن طرف رودخانه بیاید، وسیله‌ها دیر راه می‌افتادند و دیر می‌رسید. به شیخ مفید التماس کرد ساعت درست را جا به جا کن. ایشان فرمود: من یک دعا و کاغذی می‌نویسم این را همراه داشته باش از روی آب حرکت کن و بیا. ولی نباید باز کنی و بخوانی.

شاگرد هم رفت و فردای آن روز آمد سوار شود دید وسیله نیست، پایش را روی آب گذاشت دید سفت است و از آب رد شد. یک روز گفت: باز کنیم ببینیم چیست؟ باز کرد دید نوشته بسم الله الرحمن الرحیم! ولی هرچه فکر کرد دید بسم الله که نباید اینقدر خاصیت داشته باشد! روز بعد هرکاری کرد دید پایش فرو می‌رود. عقیده‌ای که شیخ مفید به آن آیه دارد را نداشت. این انرژی متراکم معنویت است.

عبدالله بن یحیی از امیرالمؤمنین تفسیر بسم الله الرحمن الرحیم را پرسید. امیرالمؤمنین پاسخ داد «إِنَ‏ الْعَبْدَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَقْرَأَ أَوْ یَعْمَلَ عَمَلًا» بنده وقتی می‌خواهد چیزی را بخواند و سخنی را بخواند و کاری را انجام دهد، بسم الله الرحمن الرحیم می‌گوید. «[بِسْمِ اللَّهِ أَیْ: بِهَذَا الِاسْمِ أَعْمَلُ هَذَا الْعَمَلَ» با این اسم من این کار را شروع می‌کنم، هرکاری که او انجام بدهد، «فَکُلُّ أَمْرٍ یَعْمَلُهُ یَبْدَأُ فِیه بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏» فَإِنَّهُ یُبَارَکُ لَهُ فِیهِ» هرکاری را با این آیه شروع کند، کار برکت پیدا می‌کند. امیرالمؤمنین فرمود: بسم الله الرحمن الرحیم، گشاینده مشکلات، آسان کننده سختی‌ها، دور کننده بدی‌ها و شفای درد سینه‌هاست. فرض کنید یک وزیر به کارش گره افتاده است.

بسم الله الرحمن الرحیم بگوییم و از خدا استمداد کنیم. بسم الله الرحمن الرحیم خلاصه و چکیده قرآن است.

در مواجه با دشمن و سختی، به کار گره افتاده و باز نمی‌شود، امام باقر فرمود: رسول خدا هروقت وارد منزلش می‌شد، بسم الله الرحمن الرحیم می‌فرمود و شیاطین از خانه پیغمبر فرار می‌کردند. این را تفسیر المیزان جلد سیزده فرموده است. پیغمبر فرمود: آیه بسم الله الرحمن الرحیم، به کاغذی نوشته شده و روی زمین افتاده است. کسی این کاغذ را از روی زمین برمی‌دارد، بخاطر اجلال پروردگار خداوند نام او را جزء صدیقین به حساب می‌آورد و عذاب را از پدر و مادر او دور می‌کند. اگرچه پدر و مادر او بی دین باشند، باز بهره‌ای به آنها می‌رسد.

امام صادق فرمود: گاهی برخی از شیعیان در آغاز کارشان بسم الله الرحمن الرحیم را فراموش می‌کنند، آنگاه خداوند آنها را با حادثه‌ای تلخ امتحان می‌کنند تا بیدار شوند و شکر و ثنای الهی را به جا آورند و لغزش اشتباه از بین برود. این را محدث قمی در کتاب سفینه البحار آورده است. پیغمبر فرمود: «مَنْ قَرَأَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِ‏ حَرْفٍ‏ أَرْبَعَهَ آلَافِ حَسَنَهٍ وَ مَحَا عَنْهُ أَرْبَعَهَ آلَافِ سَیِّئَهٍ وَ رَفَعَ لَهُ أَرْبَعَهَ آلَافِ دَرَجَهٍ» (جامع الاخبار/ص۴۲) یک بسم الله الرحمن الرحیم گفته برای او نوشته می‌شود، بسم الله الرحمن الرحیم نوزده حرف دارد و به ازای هر حرفی چهار هزار حسنه نوشته می‌شود، چهار هزار بدی پاک می‌شود و چهار هزار حسنه برای او ثبت می‌شود. پیغمبر فرمود: دعاهای خود را با بسم الله الرحمن الرحیم شروع کنید و بسم الله بگویید. رد نمی‌شود دعایی که آغازش با بسم الله الرحمن الرحیم باشد.

از پیامبر سؤال شد که امکان دارد شیطان با انسان هم غذا شود؟ فرمود: بله، «هَلْ یَأْکُلُ الشَّیْطَانُ مَعَ الْإِنْسَانِ فَقَالَ نَعَمْ کُلُ‏ مَائِدَهٍ لَمْ‏ یُذْکَرْ بِسْمِ اللَّهِ عَلَیْهَا یَأْکُلُ الشَّیْطَانُ مَعَهُمْ وَ یَرْفَعُ اللَّهُ الْبَرَکَهَ عَنْهَا»جامع الاخبار/ص۴۳) خدا برکت را از سفره می‌برد.

در حدیثی فاطمه زهرا فرمودند: سفره دوازده دستور دارد یکی همین است که غذا خوردن را با نام خدا شروع کند. پیامبر عظیم الشأن اسلام فرمود، هرکس می‌خواهد از مأموران نوزده گانه جهنم نجات پیدا کند، چون قرآن می‌فرماید: بر جهنم نوزده مأمور گمارده شده است. بسم الله الرحمن الرحیم نوزده حرف است. اینها معنا دارد و رمز و راز خوشبختی است. مقابل جهنم، بهشت است. جهنم یعنی مرکز و تجمع بدبختی‌ها و شقاوت‌ها و بهشت یعنی رستگاری‌ها و خوشبختی‌ها، به ازای هر حرفی از یک مأمور نجات پیدا می‌کند و به دنیای رستگاری و خوشبختی می‌رسد.

امیرالمؤمنین فرمود: من ضمانت می‌کنم اگر کسی سر سفره بسم الله الرحمن الرحیم بگوید، از آن غذا آسیب نمی‌بیند. امام باقر(ع) سیره‌شان این بود که از خانه که بیرون می‌آمد، با نام خدا بیرون می‌روم و بر خدا تکیه می‌کنم. «إِذَا خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ یَقُولُ بِسْمِ اللَّهِ خَرَجْتُ وَ بِسْمِ اللَّهِ وَلَجْتُ وَ عَلَى‏ اللَّهِ‏ تَوَکَّلْتُ‏ وَ لَا حَوْلَ‏ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم‏» اینها همه راه و رسم مسلمانی است. چقدر سفارش شده وضو را با بسم الله الرحمن الرحیم شروع کنیم. پیغمبر فرمود: وقتی وضو می‌گیری بسم الله الرحمن الرحیم بگو، زیرا فرشتگانی که محافظ تو هستند، در تابستان سال ۹۷ دوازده فرشته را معرفی کردیم یکی فرشته حافظ بود که ما آسیب نبینیم. فرشته‌های حافظ وقتی در وضو بسم الله می‌گوییم، بر ما دعا می‌کنند.

یکی از جاهای بسم الله وقت خواب است. چون در خواب سیستم بدن ما به ظاهر از کار می‌افتد اما اینطور نیست. اعضاء و جوارح ما فعال هستند. حکایت ما وقت خواب حکایت موبایل است، صبح که بلند می‌شویم چقدر پیام داریم. این سیستم بدن ما وقت خواب یا جنی‌ها یا شیطان‌ها یا فرشته‌ها برای ما پیامک می‌فرستند. اگر بخواهیم برای ما پیامک ندهند باید با وضو بخوابیم، با بسم الله بخوانیم، یا آیت الکرسی یا چهارقل را بخوانیم. این بار با نشاط چشم از خواب باز می‌کنیم. پیغمبر فرمود: «إِذَا قَالَ الْعَبْدُ عِنْدَ مَنَامِهِ‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یَقُولُ اللَّهُ یَا مَلَائِکَهِ اکْتُبُوا بِالْحَسَنَاتِ نَفَسَهُ إِلَى الصَّبَاحِ» (جامع الاخبار/ص۴۲) بنده وقت خواب وقتی بسم الله الرحمن الرحیم بگوید، تا صبح به تعداد نفس‌هایش برایش حسنه بنویسید.

این بار افکار شیطانی به سراغ ما نمی‌آید، زود می‌خوابیم و با آرامش می‌خوابیم. چون خودمان را با یاد خدا هماهنگ کردیم. پیغمبر فرمود: در بهشت شهری است به نام مدینه الرحمه، شهر مهربانی، که بی نهایت زیباست. هرکس به آن رسید از زحمت رست و به رحمت پیوست. در آن شهر خانه‌ای است به نام بیت الجلال، یعنی یک خانه فوق العاده، در شهری که فوق العاده است که درهای آن خانه کلید دارد و کلید آن بسم الله الرحمن الرحیم است، آنهایی که در دنیا زیاد بسم الله الرحمن الرحیم می‌گفتند، این کلید همراهشان است.

مرحوم فلسفی در تفسیر بسم الله الرحمن الرحیم می‌فرماید: این رحمان و رحیمی که کنار الله آمده باعث امیدواری و تجمع مردم بر گرد پیغمبر است. چون یک دعوت کننده وقتی دیگران را دعوت می‌کند، شروعش با رحمت است، این بار مخاطب امید پیدا می‌کند که لبیک بگوید. مرحوم فلسفی می‌فرمود: مبلغین هم باید اینطور باشند. حدیث داریم «الْفَقِیهُ‏ کُلُ‏ الْفَقِیهِ‏ مَنْ لَمْ یُقَنِّطِ النَّاسَ» (نهج‌البلاغه/ص۴۸۳) فقیه واقعی کسی است که مردم را مأیوس نکند و به مردم امید بدهد. رحمان و رحیم که به ما گفتند: در همه کارهایتان بگویید.

الله چیست، در بین اسماء الحسنی الهی برترین اسم است. یعنی اگر بخواهیم دعای جوشن کبیر را که ۱۰۰۱ اسم خداوند است، در یک کلمه بگنجانیم، کلمه الله است. کلمه شریفه الله دو هزار و ششصد و چند بار در قرآن آمده است.اسم بزرگی است که در دعاها زیاد دستور دادند بخوانیم، ده مرتبه یا بیشتر و بسیار مقدس است. رحمان و رحیم چیست؟ رحمان یعنی خدا همه را دوست دارد و رحیم یعنی مؤمنان را برای همیشه. این را از کتاب «طهارت روح» از شهید مطهری نقل می‌کنم. شهید مطهری می‌فرماید: رحمان و رحیم ریشه در رحمت دارد. در کلمه رحمان همه و در کلمه رحیم همیشه.

رحمان همه را دوست دارد، خوب‌ها را دوست دارد. بدها را دوست دارد. مؤمن و مشرک را دوست دارد. در دعای ماه شعبان می‌خوانیم ای خدایی که به همه می‌دهی حتی آنهایی که تو را نمی‌شناسند و قبولت ندارند. خورشید می‌تابانی و باران می‌فرستی و گیاهان را می‌رویانی. رحیم چیست؟ مؤمنان را برای همیشه. دوامش را می‌گوید که تا پهنه قیامت ادامه دارد. رحمانیت برای مشرک و کافر در این دنیا تمام می‌شود. اما برای مؤمن استمرار دارد. گاهی می‌گویم ما هم برای اینکه شبیه خدا باشیم دو نوع مهر باید داشته باشیم، یک مهر به همه مردم دنیا، تا جنگلی می‌سوزد غصه‌دار شویم. آنها مسلمان نیستند! نباشند.

یک کسی کنار جاده دست تکان می‌داد، امام صادق گفت: برو ببین چه کار دارد. رفت و آمد گفت: مسلمان نیست. حضرت فرمود: نگفتم از دینش سؤال کن، مشکلش چیست؟ گفت: تشنه است. به تشنه باید آب بدهیم. مهری باید به همه شهروندان و اهالی دنیا داشته باشیم. یک مهری به مؤمنان به صورت خاص داشته باشیم. اگر بخواهیم به خدا شباهت پیدا کنیم، خداوند رحمان است و همه را دوست دارد و رحیم است، مؤمنان را برای همیشه. این دو کلمه در آیه سوم هم تکرار شده است. «الرحمن الرحیم» آنجا واژه رحمان را در آیات قرآن بررسی خواهیم کرد.

شریعتی: چندین سال پیش در خدمت جناب آقای بهشتی بودیم، ایشان گفتند: تمام قرآن در سوره حمد خلاصه شده است. تمام سوره حمد در بسم الله الرحمن الرحیم، تمام بسم الله در «ب» و تمام ب در نقطه «ب» خلاصه شده است و اسم برنامه هم نقطه ب بود. امیرالمؤمنین فرمود: آن نقطه تحت ب ما هستیم. انشاءالله همه زیر سایه قرآن کریم و بسم الله الرحمن الرحیم باشیم.

باز بسم الله الرحمن الرحیم *** عاشقی هم عاشقی‌های قدیم

اشاره قرآنی را بفرمایید و قرار است در مورد شخصیت جناب عثمان بن مظعون صحبت کنیم.

حاج آقای بهشتی: یک نکته درباره آیه ۶ سوره ابراهیم بگویم، یکوقتی من در خدمت حاج آقای قرائتی خواستیم ببینیم نام چند نعمت در قرآن آمده است. دیدیم بیش از هزار هست، در بین نعمت‌های خدا حدود چهارده پانزده مورد است که با این آهنگ آمده است. «اذْکُرُوا نِعْمَهَ اللَّهِ» یاد نعمت‌های خدا بیافتید. در مورد خورشید نفرموده «اذکروا» با اینکه خورشید خیلی مهم است. این چهارده پانزده مورد یا نعمت‌های معنوی است یا اجتماعی است. مثل نعمت کتاب آسمانی، نعمت هدایت، نعمت اتحاد، یکی نعمت نجات از طاغوت است که ملت ایران در سال ۵۷ این منت را خدا بر آنها گذشات. «وَ إِذْ قالَ مُوسى‏ لِقَوْمِهِ اذْکُرُوا نِعْمَهَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ أَنْجاکُمْ‏ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ» این نعمت ویژه را که خدا شما را از فرعونیان نجان داد، «یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذابِ» به بدترین وجهی شما را عذاب می‌کردند، دخترانتان را به بیگاری می‌گرفتند.

عثمان بن مظعون با پسر و برادرش از اولین مسلمان‌ها هستند. در دو هجرت به حبشه و مدینه حضور داشت. هم پیامبر و هم امیرالمؤمنین خیلی او را دوست داشتند. یکی از حکمت‌های نهج‌البلاغه تعبیر امام این است که برادری داشتم مکتبی، دوازده صفت در آنجا بیان کرده است. امیرالمؤمنین به عشق این شخصیت نام یکی از فرزندانش را عثمان گذاشته است. در زیارت ناحیه که امام زمان(ع) نام شهدای کربلا را می‌برند، امام اینطور سلام دادند سلام بر عثمان بن علی بن ابی طالب که همنام عثمان بن مظعون است. امام زمان می پسندد که آوازه این شخصیت پیچیده شود و مردم او را بشناسند.

اولین کسی است که در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد. پیامبر یک سنگی روی قبرش گذاشت و به زیارتش می‌آمد. بنیانگذار این زیارتی که بین ما مرسوم است پیغمبر است. دوبار پیامبر بین او و دو کس عقد اخوت بست. یکی بین او و ابن تیهان، کسی است که امیرالمؤمنین آه می‌کشید کجایی عمار و کجایی ابن تیهان، از کسانی است که امیرالمؤمنین آه می‌کشید که مثل او نیست. یکی هم با عباس بن عباده که در جنگ احد به شهادت رسیده است، یکی از برادرهای دینی ابن تیهان و یکی ابن عباس است.

خدایا رنگ خودت را به کارهای ما بزن. ما را برای همیشه باقی بدار و با مردن ما یک جهانی زیباتر از این جهان به روی ما بگشا و ملت ایران و امت اسلامی را با خیر و برکت همراه بفرما.

شریعتی: «والحمدلله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین»

کارشناس برنامه : حجت الاسلام و المسلمین سید جواد بهشتی
تاریخ پخش: ۲۴-۰۹-۱۳۹۸

.