بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ

ام المؤمنین، حضرت خدیجه کبری (س) مادر ائمه معصومین و مادر زهرای مرضیه و همسر پیامبر گرامی اسلام. قبل از آنکه من بحثم را در مورد این بانوی بزرگوار مطرح کنم، اشاره به این نکته داشته باشم که همایش حضرت خدیجه(س) که دو سال قبل برگزار شد، نتیجه این همایش هشت جلد کتاب شد، سه جلد مجموعه مقالات تدوین شده است و دو جلد هم موسوعه حضرت خدیجه(س) است که آثاری که درباره‌ی ایشان به عربی آمده جمع‌بندی و منتشر شده است. این کار ارزشمندی بود که تا به حال در مورد این بانوی بزرگوار به این شکل انجام نشده بود و این از ثمرات همایش حضرت خدیجه(س) است که در جامعه‌المصطفی برگزار شد.

نکته‌ای که باید عرض کنم این است که به مناسبت آن همایش ما خدمت مقام معظم رهبری و همه مراجع رسیدیم، هرکدام از بزرگان فرمایشاتی داشتند که در آن سه جلد مجموعه مقالات منعکس شده است. مقام معظم رهبری سه مرتبه در این ملاقات فرمودند: خدیجه کبری مظلوم است. این بانوی بزگوار مظلوم است و سه مرتبه تأکید کردند. ایشان فرمودند: حضرت خدیجه یک تفاوتی با سایر همسران پیغمبر دارند و آن تفاوت این است که آنها بعد از آمدن پیغمبر به مدینه و بعد از اینکه پیغمبر از سختی‌ها عبور کرد با ایشان ازدواج کردند. به شرف همسری پیغمبری درآمدند که یک موقعیت اجتماعی و حکومتی داشت اما خدیجه کبری(س) روزی به همسری پیامبر درآمد که هنوز ایشان پیامبر نبود، یتیم حضرت عبدالله بود و هیچ موقعیت مالی و اجتماعی نداشت. فرمودند: قرآن می‌فرماید: کسانی که قبل از فتح انفاق کردند با آنهایی که بعد از فتح مکه انفاق کردند، مساوی نیستند. لا یَسْتَوِی‏ مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ (حدید/۱۰) وقتی قبل از فتح مکه و بعد از فتح مکه قرآن می‌فرماید: اینها با هم مساوی نیستند. یعنی آنهایی که قبل از فتح مکه انفاق کردند و مقامشان بالاتر است، خدیجه کبری قبل از اسلام انفاق کرده است. لذا یکی از بالاترین مصادیق این آیه شریفه حضرت خدیجه است، وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ‏، أُولئِکَ‏ الْمُقَرَّبُون‏ (واقعه/۱۰ و۱۱) من در مورد این بانوی بزرگوار در دو بخش صحبت می‌کنم. بخش اول اشاره به مدح و ثنایی که پیامبر و دیگران از این بانوی بزرگوار داشتند و بخش دوم چند ویژگی برجسته این شخصیت عالی مقام، ام المؤمنین را اشاره کنم.

در همایش حضرت خدیجه، حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی فرمودند: خدیجه کبری شناسنامه ماست چون مادر ماست. در هر شناسنامه‌ای نام پدر و نام مادر نوشته شده است. پیغمبر اسلام فرمودند: من و علی پدران این امت هستیم. حضرت خدیجه اولین زن مسلمان است، اولین ایثار کننده اموال است، اولین همسر پیغمبر است، اولین کسی است که سختی‌ها را کنار پیغمبر تحمل کرده است و به پیغمبر ایمان آورده است. اولین کسی است که پشت سر پیغمبر نماز خوانده است. شما این اولین‌ها را در چه کسی پیدا می‌کنید؟ در سراسر دنیا پیشکسوت‌ها احترام دارند، می‌گویند: فلانی اولین نفری است که فلان اختراع را کرد. اول نفری است که فلان مطلب را بیان کرد. در میان همسران پیغمبر هیچ همسری جایگاه خدیجه کبری را ندارد. این را همه مسلمان‌ها و منصفین عالم معترف هستند. بیشترین زندگی را با پیغمبر ایشان داشته است. ثانیاً این مواردی که اشاره کردم مثل ایمان، ایثار و استقامت و نماز، تمام اینها را جزء السابقون است، یعنی متقدمین است. من معتقد هستم جامعه ما نسبت به حضرت خدیجه کبری کوتاهی دارد. این سخن من نیست.

وقتی ما محضر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی رسیدیم، در ملاقات ایشان گریه افتادند، فرمودند: ما در مورد حضرت خدیجه کوتاهی کردیم. بیش از این باید جهان اسلام این بانوی بزرگوار را می‌شناخت و من همین‌جا اگر عزیزان به این نکته توجه دارند، تقاضای من این است که صدا و سیما، کارگردانان و اصحاب رسانه یک فیلم زیبایی تحت عنوان ام المؤمنین خدیجه کبری بسازند. خیلی سال است دنبال این کار هستم ولی چون رشته من نیست نتوانستم به جایی برسانم. مواد خامش فراوان است و بهترینش همین هشت جلد اثری است که ما منتشر کردیم. یک فیلمنامه قوی و سریال پر محتوا، خدیجه کبری را به دنیا معرفی کند. این کار باید صورت بگیرد و از کارهایی بود که رهبر انقلاب روی آن تأکید کردند. اما عباراتی که در مورد حضرت خدیجه هست، سخنان پیغمبر است. رسول خدایی که مداح او خداست و ثناء او را خدا می‌گوید، ان الله و ملائکه یصلون علی النبی پیغمبری که خدا می‌فرماید: آن کسی که مرا دوست دارد از او اطاعت کند، إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی‏ (آل‌عمران/۳۷) أین مثل خدیجه دیگر مثل خدیجه برای من پیدا نشد. این حرف‌ها را پیغمبر بعد از وفات حضرت خدیجه زدند. در نقل دارد کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَسْکُنُ‏ إِلَیْهَا (کشف الغمه/ج۱/ص۵۱۱) با حضرت خدیجه آرامش پیدا می‌کرد. نقل دیگر هست که دارد کَانَ لَهَا مُحِبّاً وَ بِهَا وَامِقاً پیامبر عاشق خدیجه بود، دوستدار خدیجه بود. یکوقتی به عمار یاسر فرمودند: به خدیجه بگو چون خدیجه چهل روزی به دستور خدا دور شدند از حضرت خدیجه و به غار حرا رفتند، فرمودند: به خدیجه بگو فإنّ اللّه عزّ و جلّ لیباهی‏ بک‏ کرام ملائکته کلّ یوم مرارا خدا روزی چند بار در بین فرشته‌ها، به تو افتخار می‌کند و مباهات می‌کند.

این زن مؤمنه و متدینه، وقتی موضوع خواستگاری او مطرح شد، از طرف پیامبر ابوطالب همراه پیامبر آمده بود، این جمله را گفت. خطاب به خدیجه کبری(س) وهمراهانش، أن ابن أخینا محمد بن عبد الله خاطب‏ کریمتکم‏ الموصوفه بالسخاء و العفه (بحارالانوار/ج۱۶/ص۶۹) یعنی دلیل اینکه ما خواستگاری حضرت خدیجه آمدیم دو چیز است، یکی عفت و یکی سخاوت بانوی بزرگوار. ما سخن از امروز نمی‌کنیم. سخن از عصر جاهلیت و عصر دختر زنده به گور کردن است، سخن از عصر کوبیدن زن و عصر نادیده گرفتن حقوق زن است. در چنین عصر و زمانی، تعبیر تاریخ این است، حضرت خدیجه در دوران جاهلیت به خاطر دور بودن از اخلاق جاهلی که زن‌ها در آن زمان کارهای منفی زیادی انجام می‌دادند، اسمشان در دوران جاهلیت طاهره بوده است. خدیجه کبری معروف شده اما نام ایشان طاهره بود، چرا؟ چون پاکیزه بود از حرف‌هایی که دیگران می‌زدند. اجازه می‌خواهم ویژگی‌های ایشان را در چند بخش عرض کنم. نخستین ویژگی حضرت خدیجه ایمان و اعتقاد راسخ اوست. بسیاری از ارباب تاریخ گفتند: ایشان قبل از رسالت پیغمبر نور نبوت را در پیغمبر دید. بصیرت، تیزبینی و خردورزی، عقل مداری، تشخیص نافذ که جز در انسان مؤمن وجود ندارد. مؤمن است که نگاه می‌کند با نور الهی، لذا وقتی پیغمبر از غار حرا آمد، حضرت خدیجه تردید به خود راه نداد. گرچه قبل هم ایشان موحد بود و جزء پاکیزگان و کسانی بود که هرگز بت نپرستید.

این افتخار اسلام است، گرچه تفاوت بین زن و مرد در جنبه‌های جسمی است، ویژگی‌هایی خانم‌ها دارند و ما نداریم، مثل فرزنددار شدن و بچه‌ شیر دادن، اینها خیلی طبیعی است و سیستم بدن به این صورت است. اما در ارزش‌ها مثل ایمان، اسلام، تقوا و صبر و ارزش‌های اجتماعی و اخلاقی هیچ تفاوتی بین زن و مرد نیست و این آیه مبین همین جایگاه است. مَنْ عَمِلَ‏ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً (نحل/۹۷) هرکس کار خوب انجام بدهد مرد باشد یا زن، زندگی حضرت خدیجه کبری زندگی پاکیزه بود و حیات طیبه بود.

ویژگی دوم این بانوی بزرگوار عزم و اراده است. می‌دانید غالب ما در بحث عزم و اراده مشکل داریم. خیلی‌ها می‌گویند: وسواس داریم، می‌دانیم بد است و نمی‌توانیم کنار بگذاریم. می‌دانم شرابخواری بد است، می‌دانم غیبت بد است، توان کنار گذاشتن نداریم. پس اینها در توبه مشکل ندارند در عزم بر ترک گناه مشکل دارند. یکی از ارکان توبه عزم است. عزم آنقدر مهم است که خدا به پیغمبرش می‌فرماید: فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ (احقاف/۳۵) انبیاء قبل از پیغمبر ما را، قرآن اولوالعزم می‌گوید. چرا می‌فرماید: اولوالعزم؟ نمی‌گوید: اولوالعلم، اولوالتقوی، از بس این صفت عزم مهم است. لذا به پیغمبر می‌فرماید: فَإِذا عَزَمْتَ‏ فَتَوَکَّلْ‏ عَلَى اللَّهِ (آل‌عمران/۱۵۹) عزم یعنی اراده، خواستن، تصمیم گرفتن. حضرت خدیجه کبری مظهر عزم و اراده است. تصمیم گرفت از پیغمبر دفاع کند، دفاع کرد. تصمیم گرفت مقابل تهمت‌ها بایستد، ایستاد. تصمیم گرفت سنت جاهلی را در ازدواج بشکند، شکست. بر این باور بود که پیغمبر حق است و در شعب ابی طالب از گرسنگی روی زمین بخوابد، با او همراه شد. مثل حضرت آسیه و حضرت مریم، چرا برترین‌ زن‌ها در بهشت چهار نفر هستند؟ وجه مشترک این چهار زن چیست؟ حضرت خدیجه، حضرت زهرا، حضرت آسیه و حضرت مریم، وجه مشترک این چهار زن یکی همین عزم و اراده است. یکی ولایت پذیری و ایمان راسخ است. یکی صبر و دفاع از حق است.

نخست ایمان راسخ و دوم عزم و اراده است. سومین خصوصیت در زندگی حضرت خدیجه(علیها السلام) ایثار و فداکاری است. زنی که ثروت زیادی داشت، جزء صاحبان تجارت بود و حتی پیغمبر گرامی اسلام نخستین بار از طرف حضرت خدیجه به یک سفر تجاری رفت. یعنی کارآفرین بود. این بانو با این ثروت و کارآفرینی و خانه بزرگ، با این همه خدم و حشم، قبل از اسلام، هنوز پانزده سال به ظهور اسلام باقی مانده است. وقتی همسری پیغمبر اسلام را قبول می‌کند و خودش می‌گوید: من علت اینکه ایشان را، یعنی محمد بن عبدالله را پذیرفتم بخاطر صداقتش، امانت‌داری‌اش، ارزش‌هایی که در آن جمع هست. بخاطر حسن خلقش انتخاب کردم. این ازدواج صورت گرفت، تمام این اموال در اختیار پیغمبر قرار می‌گیرد. این حرف کمی نیست. مقام معظم رهبری فرمودند: ما ساده از کنار این عبور می‌کنیم، همه چیز خود را بدهی و بعد روی یک تکه حصیر در شعب ابی طالب بخوابی. چه کسی این کار را می‌کند؟ اینها برای ما الگو است. اگر خانمی ثروتی دارد، حقوقی دارد، زندگی مشترک من و تو ندارد. این همه برای خدا و برای راه دین، فداکاری است.

ما سه جور ایثار داریم که حضرت خدیجه هر سه ایثار را داشت. ایثار جان، ایثار مال، ایثار آبرو. ایشان خودش را فدا کرد، مالش را فدا کرد و از همه مهمتر در این هستی و در این دفاع آبرویش را در طلب اخلاص گذاشت. چقدر پشت سرش حرف زدند و قهر کردند، اما ایستاد. ایشان افتخار این ویژگی‌ها و صفات است، یکی ایمان و یکی عزم و ایثار است. دیگر ویژگی این بانوی بزرگوار شجاعت و نترسیدن است. قرآن می‌فرماید: مؤمنان کسانی هستند که نمی‌ترسند جز از خدا، همان که قرآن می‌فرماید: أَذِلَّهٍ عَلَى‏ الْمُؤْمِنِینَ‏ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکافِرِینَ (مائده/۵۴) در مقابل دشمن استوار و محکم هستند. یک زنی با آن موقعیت اجتماعی آمده و با پیغمبر گرامی اسلام ازدواج کرده و بعد از اسلام هجمه‌ها به پیغمبر زیاد شده و پیغمبر را آزار جسمی می‌کنند، سنگ و چوب می‌زنند. آزار روحی می‌دهند و پیغمبر را مجنون و ساحر می‌خوانند. پیغمبر را کاهل می‌خوانند. یکی آزار اقتصادی که تمام منابعی که به پیغمبر می‌رسد را تحریم می‌کنند اما شجاعانه این زن می‌ایستد و از پیغمبر خدا دفاع می‌کند. لذا سال وفات ایشان که دهم رمضان سال دهم بعثت بود، آن سال را عام الحزن نامیدند، یعنی سال اندوه. آنقدر برای پیغمبر سنگین بود که آن سال را سال حزن و اندوه نامیدند. وفات این بانو و وفات حضرت ابوطالب که بسیار سخت بود.

آخرین نکته در مورد حضرت خدیجه کبری، بُعد عاطفی ایشان است. یعنی محبت به همسر، محبت به فرزند، محبت به بستگان و خویشان، یک زن در موقعیتی شجاعت و ایثارش را بروز می‌دهد، یک زن کامله، مثل حضرت خدیجه در موقعیتی به عنوان یک زن باید محبتش را به پیغمبر نشان بدهد. چون ایشان طبع شعر قوی داشت، وقتی پیغمبر اکرم قبل از اسلام به سفر رفته بود، از سفر که برمی‌گشت حضرت خدیجه این اشعار را در مورد پیامبر بیان کردند. جاء الحبیب الذی أهواه من سفر و الشمس قد أثرت فی وجهه أثرا حبیب و محبوب من آمده است. معشوق من از سفر آمده است و خورشید در صورت او اثر کرده است. عجبت للشمس من تقبیل و جنته والشمس لا ینبغی أن تدرک القمرا تعجب می‌کنم از خورشید که چطور به خودش اجازه داده در ماه اثر کند. خورشید نباید روی ماه تأثیر بگذارد. چطور خورشید جرأت کرده به ماه پیغمبر، ماه من خدیجه تأثیر بگذارد و آفتاب بر او بتابد؟ این حس شعر نشان می‌دهد این زن باید برای مرد دلبری داشته باشد و این تحکم و این زبان اقتدار در مقابل دشمن است. این همسر شماست. در روایات داریم زن خوب با شوهرش متواضع و فروتن است. دلبری می‌کند و با همسر مثل فرد مطیع، فردی که موجب برانگیختن احساس و عواطف مرد شود. نه قلدری و زمختی و خشونت و بدخُلقی، این اصلاً با ذات زن در زندگی زناشویی جور در نمی‌آید و خدیجه کبری مظهر این عطوفت و مهربانی در خانه با پیغمبر گرامی اسلام است.

وقتی محضر مقام معظم رهبری عرض کردیم که ایشان مادر یازده امام هستند، ایشان فرمودند: بگویید مادر دوازده امام، چون حضرت علی(ع) هم در دامن خدیجه کبری بزرگ شدند. انشاءالله توانسته باشیم دِین کوچکی را نسبت به این بانوی بزرگوار ادا کنیم و ایشان دست همه ما را بگیرند. والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

سخنران: حجت الاسلام و المسلمین دکتر ناصر رفیعی

.