بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم

۱- حضرت خدیجه سلام الله علیها بانوی ایثار

عفیف کندى می‏گوید:

در یکى از روزها براى خرید لباس و عطر وارد مکه شدم و در مسجد الحرام در کنار عباس بن عبد المطلب نشستم. وقتى که خورشید به اوج بلندى رسید، ناگهان دیدم مردى آمد و نگاهى به آسمان کرد و سپس رو به کعبه ایستاد. چیزى نگذشت که نوجوانى به وى ملحق شد و در سمت راست او ایستاد. سپس زنى وارد مسجد شد و در پشت سر آن دو قرار گرفت. آنگاه هر سه با هم مشغول عبادت و نماز شدند.

من از دیدن این منظره که در میان بت‌پرستان مکه، سه نفر حساب خود را از جامعه جدا کرده و خدایى جز خداى مردم مکه را مى‏پرستند، در شگفت ماندم. رو به عباس کردم و گفتم: «أمر عظیم!» او نیز همین جمله را تکرار کرد و سپس افزود: آیا این سه نفر را مى‏شناسى؟ گفتم: نه. گفت: نخستین کسى که وارد شد و جلوتر از دو نفر دیگر ایستاد، برادر زاده من محمد بن عبد الله است و دومین نفر، برادر زاده دیگر من على بن ابى طالب است و سومین شخص همسر محمد است. و او مدعى است که آیین وى از جانب خداوند بر او نازل شده است و اکنون در زیر آسمان خدا کسى جز این سه از این دین پیروى نمى‏کند.[۱]

برای مقام بانویی که صاحب امروز است همین بس که پبامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در موردش فرمودند:

«خدیجۀ و این مثل خدیجه؟ صدقتنی حین کذبتنی الناس و آزَرَتنی علی دین الله و اعانتنی بمالها.»[۲]

او هنگامی به من ایمان آورد که مردم کافر بودند؛ او مرا تصدیق کرد، زمانی که مرا تکذیب کردند؛ و تمام اموال خود را در اختیار من گذاشت.

امروز روز وفات حضرت خدیجه (سلام الله علیها) است بانوی بزگواری که تمام ثروت خود را در راه خدا و رسول خدا و دین خدا نثار کرد .

عامه مجلسی(ره) در مورد ثروت و دارایی ایشان می فرماید: در شهر مکه کسی از ایشان ثروتمندتر نبود بیش از ۸۰ هزار شتر در مناطق مختلف برای تجارت داشتند، در مناطق مختلفی چون مصر و حبشه تجارت‌خانه داشتند. [۳]

این مقدار ثروت برای یک بانو آن هم در زمان جاهلیت نشان از جایگاه ویژه اقتصادی حضرت خدیجه در عربستان و تجارت بین المللی ایشان دارد یک بانوی اینچنینی نه تنها طبیعتاً خواستگارانی از شهر مکه خواهد داشت بلکه از سراسر عربستان خواستگارانی خواهد داشت و می توان ادعا کرد این چنین بانویی مورد توجه تجار بزرگ بین المللی از کشورهای دیگر بوده است این حجم از محبوبیت در آن زمان برای یک زن بی نظیر بود اما حضرت خدیجه به همه جواب منفی دادند خودشان به واسطه عموی شان، حضرت محمد را که جوانی فقیر و یتیم بود را به شوهری برگزیدند . این یک صحنه از زندگی حضرت خدیجه. این تصمیم هم نشان از درک درست و بالای این بانوی عزیز دارد و هم نشانه ایثار و فداکاری ایشان است .

تاریخ نوشته است وقتی پیامبر بر کوی ابوقبیس دعوت خود را علنی کرد مردم با سنگ به او حمله ور شدند حضرت خدیجه و امام علی(ع) ایشان را به خانه آوردند مردم به خانه خدیجه(س) حمله ور شدند و خانه او را سنگ باران کردند. خدیجه(س) بیرون آمد و خطاب به آنان فرمود: «آیا از سنگ باران کردن خانه زنی که نجیب ترینِ قوم شماست، شرم ندارید؟» مردم با شنیدن سخنان خدیجه پراکنده شدند و او برای مداوای همسرش به خانه بازگشت. آن گاه پیامبر، پیغام جبرئیل را به او رساند. خدیجه(س) در پاسخ فرمود: «خدا خود سلام است و سلام از اوست و سلام بر جبرئیل و بر تو ای رسول خدا و رحمت و برکات خداوند بر تو باد!»[۴] حضرت خدیجه با آن همه عزت و جلال و جایگاهی که در شبه جزیره عربستان داشت از موقعیت اجتماعی خود در راه خدا و دین اسلام و پیامبر اسلام گذشت و دفاع کرد سلام خدا و سلام ملائکه الهی بر او!

ما سوگوار مادر مهربانی هستیم که  وقتی اسلام در مکه علنی شد قریش چاره ای جز تحریم و حصر پیامبر و بنی هاشم که هسته اولیه اسلام بودند ندیدند و مسلمانان را تحریم کردند . این محاصره اقتصادی و اجتماعی آنقدر شدید شد که مسلمانان هیچ راه درآمدی و خرید و فروشی نداشتند و در فقر مطلق به سر می بردند اینجا بود که حضرت خدیجه تمام ثروت خود را برای ابقای اسلام و رفع این حصر و حتی ترویج اسلام در این سه سال بسیار سخت خرج کردند تا آنجا که همه ثروت آنچنانی خدیجه تمام شد و خرج اسلام و مسلمانان و ابقای آن گشت و کار به جایی رسید که در روز های پایانی یک خرما را سه نفر با هم اشتراکی می خودند تا زنده بمانند[۵] و حضرت خدیجه ای که ناز پروده و نعمت دیده بود در این اوضاع اسفناک نه تنها تمام مال خود را فدای پیامبر کرد بلکه جان مبارکش را هم بر سر استقامت در این مسیر دادند وقتی که حضرت خدیجه بر اثر بیماری هایی که در این شرایط بر ایشان عارض شد  وفات کردند حتی یک کفن برای دفن نداشتند خدا از بهشت کفنی برای او هدیه فرستاد.اگر بخواهیم حضرت خدیجه را با یک واژه و عبارت توصیف کنیم باید بگوییم ایثار و از خود گذشتگی. ایثاری که امروزه برای ما یک افسانه است یک زن در راه شوهر با ایمان خودش تمام مال و مقام اجتماعی و موقعیت خود را فدا کند در فقر ناداری سر کند و آخر هم از شدت گرسنگی وفات کند! این مقدار از ایثار برای کدام یک از ما متصور است! ایثاری که امروز همه ما به آن احتیاج داریم خوب است که امروز به یاد و نام حضرت خدیجه چند کلامی درباره ایثار و از خود گذشتگی سخن بگوییم. ایثار و از خود گذشتگی ای که آثار و برکات عظیمی هم دارد .

۲- آثار ایثار در زندگی و بندگی

۲.۱. نصرت الهی ، اولین پاداش خداوند متعال به ایثاگر است

وقتی زنان مدینه حضرت خدیجه را تنها گذاشتند، خدای متعال برای ایشان سنگ تمام گذاشت.حضرت خدیجه به زنان قریش پیام داد که برای وضع حمل ایشان بیایند، ولی نیامدند و گفتند: با تو رفت و آمد نمی‌کنیم، چرا که نصیحت ما را گوش ندادی و همسر محمد شدی. در این حال که تنها مانده بود و از کمک زنان قریش ناامید، چهار زن نورانی وارد شدند و خود را به حضرت معرفی کردند. یکی گفت: من مادرت حوا هستم؛ دیگری گفت: من آسیه بنت مزاحم هستم؛ سومی گفت من کلثوم خواهر موسی هستم؛ چهارمی گفت: من مریم دختر عمران مادر عیسی هستم؛ آمدیم تا تو را یاری کنیم و ناراحتی‌های زایمان را از تو بکاهیم.

یکی از برکاتی که شامل انسانهای ایثارگر می ششود این است که خدای متعال در سختیها و فراز و نشیبهای زندگی شخص ایثارگر را تنها نمی گذارد و یاری میکند .   على بن سوید یکی از یارام امام کاظم علیه السلام است . او میگوید من به امام کاظم علیه السلام گفتم : به من سفارشى کنید. فرمود : «تو را به تقواى الهى سفارش مى کنم» . آن گاه سکوت کرد . من از تنگ دستى خود ، نزد ایشان شِکوه کردم و گفتم : به خدا سوگند ، برهنه ام و برهنگى ام به جایى رسیده که فلانى ، دو جامه خویش را از تَنَش درآورد و به من پوشاند! فرمود : «روزه بگیر و صدقه بده» . گفتم : از آنچه برادرانم به من عطا مى کنند ، هرچند اندک ، صدقه بدهم؟ فرمود : «آنچه را که خداوند ، روزى تو مى کند ، صدقه بده ، هرچند ایثار کنى [و خودت به آن ، محتاج باشى]» .الکافی : ۴ / ١٨ / ٢ .

چقدر خوب است کسی برای اینکه گره زندگی اش باز بشود ، گره زندگی کسی را باز بکند هر چند خودش در سختی و مشکل باشد .

۲.۲- ایثار باعث آرامش در خانواده می شود

اگر در بین اعضای یک خانواده ایثار نباشد این خانواده روی خوش نمیبیند . بزرگترین عامل دعوای بین زن ئ شوهر این است که یک طرف دعوا نمی تواند از خودگذشتگی داشته باشد . یکی از دوستان مشاور تعریف می کرد زن و مکرد جوانمی آمده بودند برای مشاوره اما در آستانه طلاق قرار داشتند . با اینکه هر دو تحصیل کرده بودند تصمیم جدی به طلاق داشتند . سوال کرده بود که علت اختلاف چیست گفته بودند ما بر سر رنگ کاغ دیواری خانه تفاهم نداریم و نمی توانیم با هم کنار بیاییم . در واقع اینها عد م ایثار است نه نبود تفاهم . اگر ایثار در بین زن و مرد خانه باشد چقدر زندگی شیرین می شود جقدر کارها آسان می شود . به خانمی گفتم چرا بچه دار نمی شوی گفت شوهر من در کار منزل کمک نمکیند حالا اگر بچه هم که بیاید چقدر کار من بیشتر می شود و من از عهد کار بچه و منزل بر نمی آیم . چقدر خوب است آقا در منزل ایثار و از خود گذشتگی داشته باشد

۳- معنای ایثار

حال که این قدر ایثار مهم است بیاییم ببینیم ایثار به چه معنا است و چه فرقی با سخاوت و جود و بخشش و صدقه دارد؟! اصلا این ایثار چی است که این قدر ارزش و اهمیت دارد

۳.۱- تعریف لغوی و اصطلاحی

ایثار در لغت از ریشه «أثر»، به معنای «برگزیدن» و «مقدم داشتن چیزی» است. ایثار بخشش به دیگران از آن چیزی است که خودت به آن احتیاج داری و آن دیگری هم به آن احتیاج دارد و تو او را بر خود مقدم می کنی. ابان ابن تغلب می گوید با امام صادق در طواف خانه خدا بودم که یکی از دوستانم مرا طلب کرد که برای برآوردن حاجتی با او بروم. اشاره کردم در طوافم امام فرمود مگر فلانی شیعه نیست؟ گفتم بله آقا جان. فرمود طوافت را قطع کن و با او برو، عرض کردم: اگر طواف واجب هم باشد، فرمود: بلی. ابان گوید: با دوستم رفتم. پس از آن به خدمت حضرت رسیدم، و از حقّ مؤمن پرسیدم، فرمود: این موضوع را کنار بگذار و از من مخواه سپس همواره تکرار کردم و  اصرار نمودم، تا فرمود: ای ابان نیمی از مالت را به او می دهی، سپس به من نگریست، و چون دید چه حالی به من دست داده است فرمود: ای ابان آیا نمی دانی که خداوند از ایثارگران یاد نموده است؟ گفتم: چرا؟ فرمود: چون تو نیمی از مالت را به او دهی وی را بر خود ترجیح نداده ای زمانی او را بر خود ترجیح داده ای که از نصف دیگر هم به او بدهی.

۴- حد ایثار

نکته دقیق و مهم این است که آیا این از خود گذشتگی  بی حد و حصر می شود ایثار کرد؟ هر نوع از خود گذشتگی می توان انجام داد؟ حد .و مرز ایثار کجاست؟

۴.۱- حد ایثار از منظر شخص ایثارگر

امام کاظم (علیه السلام) در حدیثی – که جان عالم به فدای این کلام- حد ایثار را بسیار زیبا و کوتاه و کاربردی بیان فرموده اند: : لا تَبذُلْ لإِخوانِکَ مِن نفسِکَ ما ضَرُّهُ علَیکَ أکثَرُ مِن مَنفَعَتِهِ لَهُم: به برادرانت از خود، چیزى مبخش که زیان آن براى تو بیشتر از سودش براى آنان است . (چقدر زیبا سخن می گویند ائمه؛ انسان می خواهد در مقابل این سخنان سجده کند من یقین دارم اگر این کلام را یک جامعه شناس غربی گفته بود تا حالا ملیون ها بار بازارسال شده بود.)

امام می فرماید ایثار و از خود گذشتگی تو باید به گونه ای باشد که ضرری که که می کنی از نفعی که به برادر دینی ات می رسد کمتر نباشد طبیعی است که ایثار به ظاهر به انسان آسیب ها و ضررهایی می رساند شب گرسنه می خوابد که همسایه اش سیر بخوابد وام می گیرد می دهد رفیقش عمل جراحی دارد خودش بی پول می ماند باید سخت کار کند قسطش را بدهد از آبرویش می گذرد برای این که نظامش رهبرش کشورش سالم بماند از جانش می گذرد تکه تکه می شود برای این که ناموسش آرمانش دینش سالم بماند! این ها به ظاهر ضرر هایی به ایثارگر می خورد شاید زخم معده بگیرد شاید خانه نشین شود و شاید جانش را از دست بدهد! باید از خودش بپرسد این چیزهایی که از دست می دهم و ضررهایی که می خورم سودش باید به شیعیان علی(علیه السلام) برسد و این سود کمتر از ضرر من نباشد حتی مساوی نباشد. می بیند توپ بچه همسایه افتاده بالای درخت، حس ایثارش گل می کند می رود توپ را بیاندازد پایین لباسش پاره می شود پایش می شکند! دل یک بچه شیعه را به دست آورد خوشحالش کرد اما آیا ارزشش را داشت یا نه! چقدر سود رساندی چقدر ضرر کردی! اتوبوس آتش گرفته است همه را پیاده کرده اند طرف دارد گریه می کند لب تاپ من توی اتوبوس جا مانده! طرف حس ایثارش گل می کند خود را به آتش می زند که لب تاپ مومن دیگری را نجات بدهد! اتوبوس منفجر شد و طرف سوخت! هیچ کس او را تحسین نمی کند! جانش را گذاشته پای مال دیگران! آیا این ایثار است! ایثار حد دارد مرز دارد. گاهی ما هم گرفتار این تحلیل های اشتباه می شویم مسجدی ایثار می کند توی کانون تا نیمه های شب، که کار فرهنگی کند خانواده اش از هم می پاشد! باید سنجید آیا ارزشش را داشت! آیا سودی که به مومنین رسید از این ضرری که کردم بیشتر بود یا کمتر! اگر کمتر باشد ایثار نیست!

چقدر عالی است این حرف! ایثار هم عقلانی است شهید حسین فهمیده که با نارنجک خودش را زیر تانک انداخت فکر کرد گفت من کشته بشوم ده نفر دیگر زنده می مانند خط حفظ می شود شهر سقوط نمی کند! نارنجک که می انداختند یکی خودش را می انداخت روی نارنجک! قبلا فکر کرده است من خودم را فدا می کنم تکه تکه می شوم ده نفر رزمنده سالم می مانند! هرچقدر این سودی که به جامعه ایمانی می رساند بیشتر باشد ارزش ایثارش بالاتر است! حالا ببینید ایثارحضرت خدیجه سلام الله علیها  درعالم چه ارزشی آفریده است؟!

۵- مبارزه با خودخواهی در خانه ، اولین گام ایثار

ممکن است کسی سوال کند برای ایثارگری از کجا و چگونه شروع کنیم و بزرگی میفرمود ایثارگری را از خانه و خانواده خودت شروع کن . سوال کردند یعنی چه ؟ گفتند سعی کن در خانه خودخواه نباشی . تا میتوانی به کسی دستور نده . خانم فریده مصطفوی دختر حضرت امام می گوید: هیچ وقت ما ندیدیم ایشان به خانم بگویند فلان کار را برای من انجام بده یا حتی یک چای برای من بریزید. همیشه ما یا کارگر منزل را خطاب می کردند. اگر یک وقت هیچکس نبود، صدا می زدند:
خانم ! بگویید یک چای برای من بیاورند ((پا به پای آفتاب، ج۱، ص۹۷،)

کارهایمان را خودمان انجام دهیم یا مثلا به میل خانواده غذا بخوریم نه اینکه همه به میل ما غذا بخورند .حدیثی عجیب داریم که فرمودند: الْمُؤْمِنُ یَأْکُلُ بِشَهْوَهِ أَهْلِهِ وَ الْمُنَافِقُ یَأْکُلُ أَهْلُهُ بِشَهْوَتِهِ.رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: انسان با ایمان به میل و رغبت خانواده اش غذا مى خورد، ولى منافق، میل و رغبت خود را به خانواده اش تحمیل مى کند.

الکافی (ط – الإسلامیه)، ج‏۴، ص: ۱۲. اگر خانواده کمک احتیاج داشتند با اینکه خسته ای و کسی هم انتظار ندارد اما شما از خود گذشتگی کن و کمک کن . از این کمکهای کوچک شروع کنیم کم کم جوانه های ایثار در وجود ما رشد میکند . ان شالله بتوانیم به آنچه /فتیم و شنیدیم عامل باشیم به برکت صلوات بر محمد و آل محمد .

* منبر کوتاه ۲۰ دقیقه

پی نوشت ها :

[۱]تاریخ طبرى، ج‏۲، ص ۲۱۲؛ کامل ابن أثیر، ج‏۲، ص ۲۲؛ استیعاب، ج‏۳، ص ۳۳۰.

[۲] سفینه البحار، ج۱، ص۳۸۲.

[۳] بحار جلد ۱۶ ص۲۱ و ۲۲

[۴] همسر آفتاب، ص ۳۰.

[۵] قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۴

.