خداوند روزی دهنده‌‌‌ی تمام موجودات است

« استاد محسن عباس‌ولدی »
طبیعی است که هر قدر تعداد فرزندان بالاتر برود میزان خرج هم بیشتر می‌شود.
اینکه فرزند روزی خود را به همراه‌ می‌آورد از آن نکاتی است که با حساب‌های دنیایی مطابقت نداشته و با مادی گرایی اصلا هم‌خوانی ندارد.
وجود خرج یک واقعیت است ولی خدای متعال هم واقعیت دارد و قوانین عالم هم یک واقعیت هستند.
اگر وعده الهی را باور داشته باشیم که رزق هر جنبنده‌‌ای حتما برایش مقدر شده است، تقدیر و تدبیر خلق با خداوند است و ما فقط پدر و مادر هستیم، با هر فرزندی برکت ایجاد می‌شود و توکل باید به وجود آن رازق اصلی باشد؛ در این راستا همه چیز حل شده است.
در اینصورت حتی اگر سختی هم وجود داشته باشد، آن را در سیر تکامل خود دانسته و با آرامشی ویژه این مسیر را طی خواهد کرد.
در کشورهای دیگر‌ نیز هستند کسانی که به خدا و پیامبر اعتقادی ندارند ولی چند فرزندی را تجربه کرده‌اند.
در سنت چند فرزندی به لحاظ تربیتی مهارت‌های ارتباطی و سازگاری با دیگران و محیط تقویت‌ می‌شوند. اینکه چند نفر بتوانند در حالی که همدیگر را دوست دارند با وجود اختلاف سلیقه‌ زیر یک سقف زندگی کنند.
طبق روایتی شخصی به امام کاظم (ع) نامه‌‌ای نوشت، که زبان حال کنونی افراد جامعه‌‌‌ی ماست. آن شخص در این نامه نوشته است که پنج سال به خاطر اینکه همسرم تمایلی به بچه دار شدن ندارد، از آمدن فرزند جلوگیری کرده‌ایم به دلیل اینکه فقیر هستیم و‌ نمی‌توانیم آن‌ها را بزرگ کنیم.
امام کاظم (ع) در جواب نوشتند: بچه دار شو! این خداوند است که روزی آن‌ها را‌ می‌دهد.
اگر خرج واقعیت دارد مگر خداوند واقعیت ندارد؟! مگر در همان دوره‌‌‌ی جاهلیت و اوایل اسلام بعضی‌ها از ترس فقر فرزندانشان را‌ نمی‌کشتند؟! در این زمان از فرزندآوری جلوگیری‌ می‌کنند ولی آن موقع‌ می‌کشتند.
یکی از مشکلات ما در سبک زندگی جدید این است که خودمان را همه کاره‌‌‌ی رزق دانسته‌ایم در حالی که خداوند در آیه شریفه «اللهُ یَبًسُطُ الرزًقَ لِمَنً یَشاءُ وَ یَقًدِرُ؛ این خداوند است که روزی را برای هرکسی که بخواهد، وسعت‌ می‌دهد یا تنگ‌ می‌گیرد» می‌فرماید: من همه کاره‌‌‌ی روزی شما هستم.
در سبک زندگی گذشته، مردم با عقایدشان زندگی‌ می‌کردند. اگر پسری میخواست بچه دار بشود و پدر نگرانی فرزندش را نسبت به خرج و مخارج کودک‌ می‌دید، او را دلداری داده و توجهش را به خدا و توکل بر او جلب‌ می‌نمود.
هر آن کس که دندان دهد، نان دهد. آن‌ها با این اعتقاد زندگی‌ می‌کردند، ازدواج‌ می‌کردند و بچه دار‌ می‌شدند. علت چیست که ما نسبت به این اعتقادات بی توجه شدیم؟ چرا ما خودمان را همه کاره‌‌‌ی رزق‌ دانستیم؟ اگر نگرشمان را تغییر دهیم و چنین نگاه کنیم که خداوند برای به دست آوردن روزی، قوانینی در عالم گذاشته است، از جمله اینکه باید به دنبال رزق و روزی رفت، نه اینکه یک جا بنشینیم و بگوییم که خدایا رزق ما را بفرست.
به تعبیر امیرالمؤمنین (ع) « اُطًلُبِ الرزًقَ؛ دنبال رزق باشید»
رزق برای کسی ضمانت شده است که دنبال آن برود. و یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما این است که کاری را که خدا متولّی انجام آن است،‌ می‌خواهیم از خدا تحویل گرفته و بگوییم: ما خودمان شیوه‌‌‌ی کار را‌ می‌دانیم
تاثیر فقر در حوزه فرزندآوری
« استاد صالح قاسمی »
شرایط اقتصادی حتما در حوزه فرزندآوری موثر بوده و دولت هم موظف است که از خانواده‌ها حمایت کند. اما این مسئله تنها عامل تاثیرگذار نبوده و طبق مطالعات انجام شده عامل مهم‌تری که مانع فرزندآوری در جامعه شده است سبک زندگی و نوع نگرش به فرزند و فرزندآوری می‌باشد. ولذا اگر اصلی‌ترین عامل تاثیرگذار شرایط اقتصادی باشد، خانواده های مرفه باید از فرزند بیشتری برخوردار باشند در حالیکه چنین نیست.

رابطه‌‌‌ی اقتصاد و فرزندآوری

« استاد محمد مسلم وافی »
فرق است بین روزی و پولی که ما به خانه‌ می‌آوریم. روزی به آن چیزی‌ می‌گویند که انسان را بی نیاز کند.
۵۰ یا ۶۰ عامل داریم که اگر رعایت نکنیم پولدار هم که باشیم،‌ همواره گرفتاریم چون روزی ما دقیق نرسیده است. به عنوان مثال صله رحم روزی را زیاد‌ می‌کند، اگر ظروف شام تا صبح باقی بمانند به شدت روزی را کاهش‌ می‌دهد، مسواک زدن روزی را زیاد‌ می‌کند، تار‌های عنکبوت در خانه باعث کم شدن روزی‌ می‌شوند. این‌ها عوامل افزایش و منع روزی است. اگر ما این مسائل را رعایت‌ نمی‌کنیم، نباید موضوع اقتصاد و بچه را مطرح کنیم.
مخاطب صحبت ما آن‌هایی هستند که‌ می‌گویند: به خاطر مشکل اقتصادی بچه‌ نمی‌آوریم.
نکته این است که آن‌ها مشکل اقتصادی را با پول‌ می‌سنجند یا روزی! اگر با پول‌ می‌سنجند که بحث ما چیز دیگری است و اگر با روزی بسنجیم، باید ببینیم چه کرده‌ایم که روزی ما کم شده است!
و اما از منظر غیر دینی؛ زندگی‌های ما پر از بَرجهای اضافه است، کارشناس‌ها‌ می‌گویند: فقط از اسراف نان مردم، سالانه می‌شود ۱۱ بیمارستان ساخت. در واقع وقتی با مشکلات اقتصادی مواجه‌ می‌شویم، سه دسته را مقصّر‌ می‌بینیم. در بعضی از کشورها حاکمان مقصّرند، در کشورهای آفریقایی سالهاست که آمریکا بر اموال‌شان چنگ انداخته و درحال چپاول است و لذا شما کشورهای آفریقایی را نگاه کنید که گاهی اوقات با بدبختی و دو روز یک بار غذا‌ می‌خورند.
گاهی اوقات هم دولت‌ها مقصّرند و هم مردم؛ یعنی بخشی از تقصیرها بر عهده‌‌‌ی دولت است.
چقدر اسراف می‌کنیم؟ چقدر خرج می‌کنیم؟ اگر مردم مهریه سنگین‌ می‌گذارند، اگر مردم هزینه‌های ازدواج را بالا‌ می‌برند نباید خدا را مسئول بدانیم! بیاییم خودمان را اصلاح کنیم.
سوالی که از عزیزان دارم این است: باالاخره خدای متعال روزی‌ می‌دهد یا خیر؟! اگر روزی با خداست پس چه معنایی دارد که بگوییم: چون خرجی فرزند بالاست، بچه دار‌ نمی‌شویم! در ایران ضرب المثلی داریم که‌ می‌گوید: میهمان (به جهت برکتی که دارد) روزی خود را‌ می‌آورد. آیا برکت و ارزش فرزند کمتر از میهمان است؟!
داستانی از مرحوم علّامه حلّی بدین شرح معروف است؛ در حیاط منزل مشغول تمیز کردن مقداری گندم بودم که زنبوری یک گندم برداشت و پرواز کرد. زمانی نگذشت که دیدم گندم دیگری برداشت و این حکایت تا شش گندم تکرار شد. کنجکاو شدم که مگر زنبور گندم‌ می‌خورد! در نهایت متوجه شدم گندم را به داخل حفره‌‌ای‌ می‌برد که گنجشکی کور در آن زندگی می‌کند.
نکته این است که خدای متعال روزی همه را‌ می‌رساند. اما وقتی گناه‌ می‌کنم، خمس‌ نمی‌دهم، جلوی خانه را جارو‌ نمی‌کنم، ظرف خانه را‌ نمی‌شورم و در مجموع نه تنها موجبات رزق و روزی را فراهم‌ نمی‌کنم که گاهی موانع روزی را انجام‌ می‌دهم، طبیعی است که روزی ام قطع می‌شود. ولذا همیشه این موضوع را به مسئولین گفته‌ایم و به عزیزان هم‌ می‌گوییم: بالاترین تحریمی که اکنون در آن هستیم، دور شدن از رحمت الهی است که به مراتب سخت‌‌تر از تحریم آمریکا و اتحادیه اروپا‌ می‌باشد.

اقتصاد یا سبک زندگی کدام تاثیر بیشتری در کاهش جمعیت دارند؟

« سرکار خانم دکتر اردبیلی »
شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه قطعا تغییرکرده است و بنده و شما هم درک‌ می‌کنیم که مشکلات اقتصادی وجود دارند. تورم و مسائلی که زوجین، خصوصا در کلانشهرها و به ویژه تهران درگیر آن‌ها هستند همچون فراهم کردن بهترین امکانات برای فرزندان و زندگی در خانه‌های نسبتا کوچکتر، مشکلات راه‌ می‌باشند. ولی در واقع با توجه به تجربه شخصی و همچنین بعد از مواجهه با تعداد زیادی از خانواده‌ها، مهم‌ترین مسئله این است که نگا همان به زندگی تغییر کرده است.
خانمی که حدودا ۴۰ یا ۵۰ سال داشت، چنین‌ می‌گفت: مادرم هشت فرزند را در سنین دو، سه و چهار سال به خاطر بیماری‌های مختلف از دست داد و توانست چهار فرزند سالم داشته باشد که از آن‌ها در کنار چهار‌ فرزند از همسر قبلی خود نگهداری کند. یعنی هشت فرزند را از دست داد و هشت فرزند را بزرگ کرد، با این حال در کل زندگی اش یک جمله‌‌‌ی مأیوسانه که بی‌حوصلگی و ناراحتی او را برساند، نشنیدیم. ولی اکنون از بچه اول دبستان چنین جملاتی‌ می‌شنویم: که من حوصله ندارم، اعصاب ندارم.
در واقع نگاه مان و رویکردمان نسبت به زندگی تغییر کرده است.
درست است که مشکلات اقتصادی کلید واژه مهمی در بحث جمعیت هستند اما شما‌ می‌بینید که در طول زمان هر چه وضع اقتصادی خانواده‌ها، شرایط رفاهی و شغلی آن‌ها بهتر می‌شود، فرزندآوری نه فقط در ایران بلکه در همه جای دنیا کمتر شده است. در جامعه امروزی ایران خانواده‌هایی که از شرایط اقتصادی، اجتماعی و رفاهی بسیار بالاتری برخوردار هستند، فرزند کمتری دارند. اگر بنا بود با حل مسائل اقتصادی این مشکل حل شود، قطعا این روند معکوس‌ می‌بود؛ بنابراین این موضوع منطق اصلی این مشکل نیست. منطق اصلی آن تغییر رویکرد است. ورود فرهنگ لیبرالیستی غربی مدرنیته به ایران، مرسوم شدن این نوع سبک زندگی شهری و بعد مهاجرت بی رویه از روستا به شهر که این شیوه را به سبک غالب زندگی تبدیل کرد، همه‌‌‌ی این‌ها در کشور ما با فرزندآوری در تناقض است.

لزوم تغییر نگرش مردم و رفع گره‌های ذهنی آن ها

« استاد صالح قاسمی »
یکی از راه‌های افزایش فرزندآوری حتما مشکلات اقتصادی است در حالی‌که شرایط اقتصادی کشور مطلوب نبوده و خانواده و فرزندآوری مورد حمایت نیست.
مسئولین در حوزه خانواده و حمایت از فرزندآوری کوتاهی کرده و باید پاسخگو باشند.
اما بنا بر پژوهشهای انجام شده، اگر شرایط اقتصادی نیز اصلاح شود و حمایت از خانواده و فرزندآوری صورت پذیرد ولی گره ذهنی سبک زندگی و فرهنگی از ذهن مردم باز نشود، باز هم در حوزه فرزندآوری اتفاق جدی نخواهد افتاد.
در حوزه فرزندآوری دو مانع وجود دارد که بر اساس اهمیت و اولویت «سبک زندگی» و «مسائل اقتصادی» می‌باشند، هر دو باید اصلاح شوند. در دنیا این دو راهبردهایی هستند که وجود داشته و تجربه شده‌اند و ما هم‌ می‌توانیم از تجربه جهانی استفاده کنیم.
اما اهمیت سبک زندگی بیشتر است، و نشانه آن هم خانواده‌های متموّلی هستند که فرزندآوری‌ نمی‌کنند.
آنها که مانع اقتصادی ندارند، در واقع مانع آنها سبک زندگی است و نوع نگرش آنان به فرزندآوری دچار اشکال است.
بنابراین باید به صورت همزمان هم مانع اقتصادی برطرف شود و هم گره سبک زندگی و فرهنگی از ذهن مردم باز شود.

تبیین مفهوم رزق مادی و معنوی فرزندان

« سرکار خانم دکتر اردبیلی »
در ابتدا به خرافه شرک آمیزی که به نام رزق و روزی عنوان‌ می‌کنند، می‌پردازیم. خرج و روزی فرزند از کجا قرار است تامین شود؟
اگر این بیان شرک آمیز را سهوا بر زبان آوردیم باید توبه کنیم. اصلا شکی وجود نخواهد داشت وقتی خدای متعال به وضوح و شفافیت فرموده است که از این امر کفایت کرده و روزی در درست اوست.
قرار نیست این مباحث منطبق با حساب و کتاب‌های انسان‌ها باشد، که چون درآمد خانواده اینقدر است پس اگر یک فرزند داشته باشیم، روزی بیشتری خواهد داشت. این مسائل مربوط به برکت است که در مورد آن صحبت خواهیم کرد.
از آن مهم تر، بسیاری از مادران چنین می‌گویند که بر فرض مخارج زندگی با سختی و چند شیفت کار کردن تامین شود، چگونه‌ می‌توانیم فرزندمان را تربیت کنیم؟ چطور از عهده تربیت فرزندان بیشتر برآییم؟ باید بگویم که این مطلب یک خرافه است. رزق تربیتی هر فرزند با خود او است، یعنی اگر مادری صدر و قلب خود را در برابر رزق تربیتی که خداوند قرار است از مجرای او به فرزند برساند، بگستراند قطعا با متعدد بودن فرزندان این نکته را لمس خواهد کرد. به عبارتی دیگر با متعدد شدن فرزندان، مادر مجرای فیوض الهی قرار‌ می‌گیرد و در خود یک سعه صدری احساس‌ می‌کند. و شرک‌آمیز است که بگوییم تربیت این فرزند بر عهده که خواهد بود. زمانی که با میل و خواسته‌‌‌ی خود در راستای فیوض الهی قرار بگیریم، آن وقت است که ارامش، برکت در وقت، صبر، نشاط، انرژی، برکت در امید و انگیزه و همچنین برکت در خلاقیت و مدیریت به واسطه متعدد شدن فرزندان در زندگی مادر محقق خواهد شد.
توصیف این مسائل با حساب و کتاب‌های ریاضی راحت نیست.
زمانی که دانشجوی پزشکی بودم، یک دختر داشتم و دومین فرزندم حین کارورزی به دنیا آمد. فرزند اولم به شدت به من وابسطه بود و برای مدت کوتاهی که از خانه بیرون‌ می‌رفتم، بعد از بازگشت‌ می‌دیدم که ناراحت است و غصه‌ می‌خورد ولی با این حال او را مهد‌ نمی‌گذاشتم.
خیلی جالب است که این اتفاق هیچگاه برای فرزند سوم و چهارم من پیش نیامد. همیشه وقتی به خانه بازمی‌گشتم،‌ می‌دیدم که با خوشحالی همراه خواهر و برادرشان بازی‌ می‌کنند. و از عوارض آن این بود که منزل را بهم ریخته و خرابکاری‌ می‌کردند، که البته خلاقیت آنها را تحسین‌ می‌کنم. درحالی که این اتفاق برای دختر اولم هیچگاه پیش نیامد و تا زمانی که با او بازی‌ نمی‌کردم، هم بازی دیگری نداشت.
این فکر اشتباه است که فکر‌ می‌کنیم اگر تعداد فرزندان زیاد شود، تربیت آن‌ها با توجه به تعدادشان به صورت تصاعدی سخت‌‌تر می‌شود.

لزوم تغییر نگاه مردم به فرزندآوری

« استاد علی ابوترابی »
یکی از زیبایی‌های فرزند دوم نشاط و طراوتی است که به فرزند قبلی و هچنین به خانواده‌ می‌بخشد.
در عموم آیات قرآن که مرتبط با موضوع فرزند‌ می‌باشند، از آن به عنوان هدیه یاد شده است. «ربّنا هَب لَنا مِن أزواجِنا وَذُرِیّاتنا قُرّۀَ أعیُن؛ پروردگارا! به ما از سوی همسران و فرزندانمان خوشدلی و خوشحالی ببخش»،‌ «یَهَبُ لِمَن یَشاءُ إناثاً وَیَهَبُ لِمَن یَشاءُ الذُکور؛ به هر کس بخواهد دختر عطا‌ می‌کند و به هر کس بخواهد پسر‌ می‌بخشد».
چرا به این هدیه الهی نگاه منفی داریم؟! طوری که‌ می‌گوییم اگر یک فرزند دیگر متولد شویم، از رزق‌مان کم می‌شود!‌ اگر کسی خارهای بیابان را بکند یا درخت‌های جنگل را قطع کند، مگر‌ نمی‌گوییم که زندگی شما را سیل خواهد برد چون این‌ها مانع آسیب‌های وراد شده توسط سیل‌ می‌شوند. آیا در روایت نداریم که مردم را از بلا‌ به واسطه رَضع یعنی شیرخوارگان‌ نجات‌ می‌دهیم؟!
چرا این روایات را‌ نمی‌بینیم و فرزندان را که هدیه‌های الهی هستند، دشمن تصور کرده و گاهی از اینکه قرار است فرزند دوم به دنیا بیاوریم، حس منفی و احساس افسردگی پیدا‌ می‌کنیم.
البته در نگاه اقتصادی‌ نمی‌گوییم چون خدای متعال رزّاق است پس لازم نیست که ما کاری انجام بدهیم. اتفاقا فرمول‌های بسیاری در زمینه سبک معیشت داریم که به آن‌ها هم‌ می‌پردازیم.

تبیین شیرینی‌های فرزندآوری و پاسخ به یک شبهه مهم

« سرکار خانم دکتر اردبیلی »
به هیچ وجه مشکلات متعدد فرزندآوری نادیده‌ گرفته نمی‌شوند. به هر حال برای رسیدن به هر چیز خوبی سختی‌هایی وجود دارند. به عنوان مثال برای به دست آوردن یک مدال ورزشی مدت‌ها دوری از علائق، تفریحات، غذاهای لذیذ و انجام تمرینات سخت لازم است. و برای به دست آوردن رتبه‌های دانشگاهی مدت‌ها شب بیداری و مشکلات متعدد را باید تحمل کرد تا نتیجه مثبت باشد.
موضوع فرزندآوری نیز همینطور است. طبیعتا سختی و مشکلاتی خصوصا به واسطه تعداد بیشتر فرزندان، ممکن است برای خانواده و به ویژه مادر به وجود آید اما در آینده تشکیل یک خانواده خوب و پرنشاط نتیجه‌‌ای شیرین برای تمام این سختی‌ها خواهد بود.

.