بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

شریعتی: سلام می‌کنم به همه‌ی بیننده‌های نازنینمان، شنوندگان بسیار گرانقدرمان، به سمت خدای امروز خیلی خوش آمدید. انشاءالله هرجا که هستید خداوند متعال پشت و پناه شما باشد. هفته گذشته روز دحو الارض بود، خیلی از دوستان عزیز پیام دادم که نایب الزیاره مخاطبین سمت خدا هستیم، از لطف و محبت همیشگی شما سپاسگزارم. حاج آقای بهشتی سلام علیکم و رحمه الله. خیلی خوش آمدید.

حاج آقای بهشتی: سلام علیکم و رحمه الله، بنده هم خدمت شما و بینندگان و شنوندگان عزیز سلام می‌کنم. سلام بر لبیک گویان پروردگار که از هر سمتی به سمت حرم در حرکتند و از عمق جان به خدا لبیک می‌گویند، شاید این زمزمه را دارند:

یا رب تو خواندی آمدیم *** دل را ستاندی آمدیم
از عشق و شور کعبه‌ات *** بر ما چشاندی آمدیم

از همه التماس دعا داریم.

شریعتی: دوستان و مخاطبان خوب سمت خدا انشاءالله مخصوص ما را یاد کنند. دعا می‌کنیم «اللهم ارزقنا حج بیتک الحرام فی عامی هذا و فی کل عام» انشاءالله رزق مدام نصیب شما شود.

حاج آقای بهشتی: یک دعای دیگر هم دارد، «و اکتبنا من حجاج بیتک الحرام» نام ما را بنویسند گرچه آنجا نیستیم، نام ما ثبت شود.

شریعتی: امروز بحث ما در ذیل بحث تربیت عبادی در مورد قبله هست. بحث امروز شما را خواهیم شنید.

حاج آقای بهشتی: بسم الله الرحمن الرحیم، الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی.

زراره، شخصیتی که این هفته در مورد او صحبت خواهیم کرد، می‌گوید: از امام باقر پرسیدم مهمترین مسائل نماز کدام است؟ نماز چند هزار مسأله دارد، امام به هفت موضوع اشاره فرمودند. وضو، وقت، قبله، تکبیره الاحرام، رکوع، سجده و دعای پس از نماز، ما اگر زنده باشیم در مورد این موضوعات صحبت خواهیم کرد. قبله یکی از هفت موضوع مهم نماز است. قبله یعنی جهت، حتی در قرآن گاهی به جای کلمه‌ی قبله، کلمه‌ی وجهه به معنای جهت هست. ما انسان هستیم و باید در زندگی هویتی داشته باشیم و به هر جهتی دل ببندیم و فکر کنیم. مثل پشه‌های در هوا نباشیم حتی به لحاظ فیزیکی باید به سویی رو کنیم. معنایش این نیست که خدا این سمت هست. چون بعضی گمان می‌کنند خدا به سمت قبله هست یا خدا در آسمان هست. قرآن می‌فرماید: «فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلِیم‏» (بقره/۱۱۵) به هرسو رو کنید، خدا آن سمت هست. اما قبله چیست؟ اساساً قبله برای مسلمان‌هاست یا نه، همه ادیان آسمانی و همه امت‌ها قبله داشتند.

قرآن می‌فرماید: همه امت‌ها قبله داشتند «وَ لِکُلٍّ وِجْهَهٌ هُوَ مُوَلِّیها» (بقره/۱۴۸) خدا قبله را تعیین می‌فرمود. قبله به معنای جهت برای عبادت به سمتی که خدا فرموده رو می‌کنیم، این یک جنبه‌ی تربیت شخصی دارد، یک جنبه تربیت اجتماعی دارد، یک جنبه تربیت سیاسی دارد. اما تربیت شخصی، وقتی می‌گوییم به این سمت، این سمت هم پایگاه خداپرستان و موحدان است. قبله مسلمان‌ها مکه، مسجدالحرام، کعبه، آنجا کجاست؟ جایی که آدم بنا گذاشته، ابراهیم و اسماعیل بازسازی کردند. هزاران پیامبر اشک ریختند و سجده کردند. فرودگاه جبرئیل است. پایگاهی از که حضرت مهدی از آن پایگاه قیامش را آغاز می‌کند. یک جای فوق العاده است. یک مسلمان روزی پنج بار به آن سمت دقت می‌کند. یاد این حوادث می‌افتد که بعضی در گذشته رخ داده و بعضی در آینده رخ خواهد داد.

یعنی بخواهیم خوب نماز بخوانیم در هر نمازی یاد ابراهیم، اسماعیل و هاجر هستیم. الآن حاجیان که وارد مسجدالحرام می‌شوند نمادهایی در مسجدالحرام هست که قرآن می‌فرماید: «فِیهِ آیاتٌ‏ بَیِّناتٌ» (آل عمران/۹۷)‏ یکی مقام ابراهیم است. یعنی سنگی که حضرت ابراهیم پایش را روی آن می‌گذاشت و دیوار کعبه را بالا برد. یا حجر اسماعیل، یعنی قبر این مادر و پسر، یا صفا و مروه، وقتی تمرکز می‌کنیم به سمت قبله یاد هاجر و اسماعیل می‌افتیم. شخصیت‌های بزرگی که همه هستی خود را برای خدا گذاشتند. تسلیم در بست بودند. ابراهیم اسماعیلت را بده، چشم! هاجر اسماعیل را آماده کن به دیدار دوست ببرم. همه تسلیم بودند. ابراهیم(ع) در سرزمین خوش آب و هوایی زندگی می‌کرد در حاشیه‌ی دریای مدیترانه، خداوند مأموریت داد ابراهیم به بد آب و هواترین جا برو. چشم! همسر و فرزندش را در مکه گذاشت. نه درختی، نه منطقه مسکونی و نه آبی، خدا گفته است. اینها راه و رسم بندگی است. ابراهیم همسر و فرزندت را بگذار و برای تبلیغ به عراق برو. بچه داشت گریه می‌کرد، هاجر دنبال آب می‌دوید. قبله یعنی همه این مفاهیم درونش است. قبله چیز مهمی است. ما خیلی ساده می‌گیریم. قبل از هر نماز یک مقدار باید چشم‌مان را ببندیم و تمرکز کنیم. چه وقایعی در این سرزمین رخ داد که خداوند این نقطه را برای ما مشخص کرد؟ «هُوَ مُوَلِّیها» تعیین کننده قبله خداست.

کعبه، به ما فرمودند: نمازگزار به هر حال ایستاده یا نشسته یا خوابیده به سمت قبله باید نماز بخواند. نماز پشت به قبله باطل است. این جهت جزء ارکان نماز است. به لحاظ شخصی اینکه به ما هویت و جهت می‌دهد. چون پیغمبر اخلاقش این بود که وقتی می‌خواست بنشیند به سمت قبله می‌نشست. می‌خواست دعا بخواند به سمت قبله می‌نشست. امام صادق فرمود: مسجدی‌ها که به مسجد می‌آیند، جلوی مسجد می‌رسند بایستند به سمت قبله و دعایی را تعلیم داد. «بسم الله و بالله و من الله» بعد پای راست وارد مسجد شویم. یا غذایی که می‌خوریم، حیوانی که ذبح شده باید به سمت قبله ذبح شده باشد. موقع خواب به سمت قبله بخوابیم. امیرالمؤمنین فرمود: مؤمن به سمت قبله می‌خوابد. احکام به سمت قبله خوابیدن دو جور است یکی مثل محتضر یکی مثل میت است. محتضر کیست؟ کسی که الآن آماده رفتن از این دنیاست. بر اطرافیان واجب است او را به سمت قبله بخوابانند. این هویت مسلمانی است. یعنی آدم‌هایی که از این دنیا می‌روند، تعدادی مسلمان هستند، مسلمان باید با این اذکار این دنیا را ترک کند. با این شکل جهت‌دار، چطور؟ صورت و سینه به سمت آسمان و کف پا به سمت قبله، بعد که از دنیا رفت او را می‌برند و شست و شو می‌دهند و لباس تمیز بر تن می‌کنند و در قبر می‌گذارند. در قبر به پهلوی راست، صورت و سینه به سمت قبله باشد. یکی از راه‌های شناسایی قبله قبرستان مسلمان‌ها هست، چون قبرها همه به سمت قبله است.

قبله، یک نقطه مبارک، اولین جایی که از کره زمین سر از آب درآورد. قرآن می‌فرماید: «إِنَّ أَوَّلَ‏ بَیْتٍ‏ وُضِعَ‏ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ مُبارَکاً وَ هُدىً لِلْعالَمِین‏» (آل‌عمران/۹۶) اولین بنایی که در کره خاکی خداوند ساخته جایی است برای مردم و برای عبادت، این مکه و کعبه آنجاست. می‌خواهم بخوابم به سمت قبله، می‌خواهم غذا بخورم. خدا رحمت کند حضرت امام خمینی هروقت می‌خواست وضو بگیرد، شیر آب پشت به قبله بود. مشتش را از آب پر می‌کرد به سمت قبله، چون پیغمبر خیلی قبله را دوست داشت و به قبله عشق می‌کرد. با قبله انس داشت و فقط یک جهت نیست. در تربیت ما باید نقش داشته باشد. می‌خواهیم غذا بخوریم، می‌خواهیم مطالعه کنیم، دعا بخوانیم، حتی مسجد می‌نشینید و سخنرانی گوش بدهید، سعی کنید به سمت قبله بنشینید. نشستن به سمت قبله عبادت است. این برای تأثیرات فردی است.

تأثیرات اجتماعی‌اش وحدت است. بالاخره ما باید عبادت کنیم. اگر می‌فرمودند: هرکس به هر سمتی می‌خواهد عبادت کند، نظم و نظام به هم می‌ریخت. می‌خواستند فیلم‌برداری کنند هیچ جذابیتی نداشت. اما الآن مسلمانان کره زمین که نزدیک دو میلیارد از هفت میلیارد مسلمان هستند، نزدیک پنج بار، اگر از بالای کره زمین فیلم برداری کنند و مسلمان‌ها را به صورت نقطه‌های نورانی نشان بدهند، اینها به صورت دایره‌هایی جذاب شبانه روز پنج بار از خانه‌ها و مغازه‌ها حرکت می‌کنند و به سمت کعبه می‌ایستند. در آینده شاید چنین فیلمی را بشود تهیه کرد. چقدر در جامعه تأثیرگذار است. چون وقتی نظم داشته باشیم کیف می‌کنیم، سیصد دانش آموز در یک مدرسه‌ای هستند همین که به صف می‌ایستند لذت می‌برند. مثلاً فرض کنید سرود می‌خوانند. یک حرکت دسته جمعی را گاهی از نظامی‌ها تلویزیون نشان می‌دهد، رژه می‌روند. بیننده هرجای کره زمین باشد، لذت می‌برد. یک سوره در قرآن داریم به نام سوره صافات، یک سوره به نام سوره صف داریم. خداوند این جهان را براساس نظم و انضباط آفریده است. دوست دارد بندگانش منظم باشند. در نماز جماعت اگر زنده باشیم خواهیم گفت: چرا این صف‌ها، اینقدر باید منظم باشد، خدا دوست می‌دارد بین دو نمازگزار فاصله نباشد. کتف‌ها به هم چسبیده به طوری که گرمی بدن نفر بغلی را حس کند. اینها برای آن نفر لذت‌بخش است. در بقیه‌ی ابعاد زندگی هم می‌گوید: من با دیگران باشم و کنار دیگران باشم و به فکر دیگران باشم.

همفکری و همکاری و همدردی اینها از آثار نماز جماعت است. بعد اجتماعی قبله وحدت است. هرجا هستی به سمت قبله بایست. با زاویه نه، دقیقاً یقین پیدا کن که به این سمت است. ما از دیدن مراسم کعبه خسته نمی‌شویم. مراسم حج حتی غیر مسلمان‌ها لذت می‌برند. ما چنین اجتماعی نداریم. این وحدت و با هم بودن جذاب است. انسان نگاه می‌کند که اسلام چقدر مترقی نگاه کرده است. الآن ما چنین اجتماع سه میلیونی در پهنه‌ی زمین نداریم. مسیحی‌ها و یهودی‌ها ندارند. هندی‌ها ندارند، چینی‌ها ندارند. بیشترین جمعیتی که در طول سال جمع می‌شوند، شاید سیصد، چهارصد هزار نفر است. من یکوقتی نگاه کردم، یک جمعیت سه میلیونی از شرق و غرب، سیاه و سفید، مرد و زن، از اقصی نقاط جهان با زبان‌های مختلف چقدر جذاب است. با یک نظم خاصی، همه باید در این زمان حرکت کنند و در این زمان باید پایان مأموریت باشد. اینها دیدگاه‌های زیبای اسلام است و قبله خیلی جذابیت دارد.

یک بعد سیاسی هم دارد و آن تغییر قبله در اسلام است. پیامبر عزیز ما در سن چهل سالگی به پیغمبری رسید و در سیره‌ پیامبر از همان روز اول نماز شروع شد. شاید بیش از ده سال از اسلام گذشت ولی روزه نبود، حجاب نبود، خمس نبود، زکات نبود و حج نبود اما یک روز بدون نماز نداریم. می‌خواهند نماز بخوانند، به چه سمتی؟ به سمت بیت المقدس، بیت المقدس قبله‌ی یهودی‌هاست، قبله‌ی مسیحی‌هاست، به دلیل اینکه کعبه با بت‌ها محاصره شده بود. داخل کعبه، دور کعبه و بر بام کعبه به تعداد روزهای سال بت بود. کسی می‌خواست کعبه را تماشا کند، نمی‌شد. اگر پیامبر و حضرت خدیجه و امیرالمؤمنین می‌خواستند به سمت کعبه نماز بخوانند، متهم به بت پرستی می‌شدند. یک قبله دیگری که در ادیان سابق محترم است، قبله دوم هم محترم است. مسلمان‌ها سیزده سال به سمت بیت المقدس نماز خواندند. به مدینه آمدند، در مدینه تا چند ماه به سمت بیت المقدس بودند. تا اینکه تحریکاتی از طرف یهودی‌ها به سر زبان‌ها افتاد. اینکه اسلام یک شعبه‌ای از یهودیت است. چرا؟

چون مسلمان‌ها قبله مستقل ندارند. ما اصل هستیم و مسلمان‌ها فرع ما هستند. پیامبر هم عزت‌خواه بود. آخرین و بزرگترین پیامبر خدا می‌خواهد دینی را رهبری کند که تا پایان جهان ملت دنبالش راه بیافتند. خاتم الانبیا که دینش جامع‌ترین دینهاست. غصه می‌خورد و شب‌ها به آسمان با حسرت نگاه می‌کرد و سکوت می‌کرد. آیه نازل شد «قَدْ نَرى‏ تَقَلُّبَ‏ وَجْهِکَ‏ فِی السَّماءِ» (بقره/۱۴۴) ای رسول ما، ما می‌بینیم که نگاه می‌کنی، می‌دانیم منظورت چیست؟ یک قبله مستقل می‌خواهی، «فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَهً تَرْضاها» به زودی قبله‌ای به تو می‌دهیم که راضی باشی و خشنود باشی و در یک نماز ظهر که پیامبر داشت نماز ظهر می‌خواند، حاجیان وقتی به مدینه می‌روند، روزی آنها را به مسجد ذو قبلتین می‌برند. پیامبر دو رکعت را خوانده، جبرئیل نازل شد و کتف‌های پیامبر را صد درجه از بیت المقدس به سمت کعبه چرخاند. قبله تغییر کرد و مستقل شدند.

یهودی‌ها احساس کرد رو دست خوردند. «سَیَقُولُ‏ السُّفَهاءُ مِنَ النَّاسِ ما وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِی کانُوا عَلَیْها» (بقره/۱۴۲) یهودی‌ها گفتند: چرا قبله‌ای که مسلمان‌ها تا به حال داشتند، عوض شده است؟ یا آن قبله درست بوده که چرا عوض شده؟ یا این قبله درست است، نمازهایی که تا حالا خواندند چه می‌شود؟ یک شک و شبهه‌ای در ذهن مسلمان‌ها ایجاد کردند. بیست آیه از سوره بقره در مورد قبله است و آیه نازل شد، «لَیْسَ‏ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ» (بقره/۱۷۷) این بحث‌ها را رها کنید. خدا خواسته و آن قبله را هم خدا دوست داشت، این قبله را هم خدا دوست دارد. چرا عوض شده است؟ بخاطر اینکه ما به مسلمان‌ها استقلال بدهیم و ضمناً تسلیم‌ها را بشناسیم چه کسانی تسلیم هستند؟ خداست و قانون خدا عوض شده است. قانونی قبلی هم درست بود و نمازهای شما درست است. این وسط معلوم شود چه کسانی زیر بار نمی‌روند. سوره‌ی مبارکه بقره «قَدْ نَرى‏ تَقَلُّبَ‏ وَجْهِکَ‏ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَهً تَرْضاها» (بقره/۱۴۴) «سَیَقُولُ‏ السُّفَهاءُ مِنَ النَّاسِ ما وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِی کانُوا عَلَیْها» سفیه یعنی سبک مغز، به زودی می‌گویند: چرا قبله عوض شده است؟ بگو: مشرق و مغرب برای خداست، «یَهْدِی‏ مَنْ‏ یَشاءُ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِیم‏» (بقره/۱۴۲) خداوند هرکه را بخواهد به راه مستقیم هدایت می‌کند.

قبله چرا عوض شد؟

«وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَهَ الَّتِی کُنْتَ عَلَیْها» این قبله‌ای که تو بر آن بودی را ما تغییر ندادیم «إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ» تا ببینیم چه کسانی تابع و تسلیم هستند؟ «مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلى‏ عَقِبَیْهِ» این تسلیم‌ها شناخته شوند از کسانی که عقب‌نشینی می‌کنند. «وَ إِنْ کانَتْ لَکَبِیرَهً إِلَّا عَلَى الَّذِینَ هَدَى اللَّهُ» (بقره/۱۴۳) این تغییر رویه بر آنهایی که تسلیم نیستند، سخت بود. «وَ لَئِنْ أَتَیْتَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ بِکُلِّ آیَهٍ» (بقره/۱۴۵) هر دلیلی برای اهل کتاب بیاوری، «ما تَبِعُوا قِبْلَتَکَ» آنها حاضر نیستند به سمت قبله نماز بخوانند. «وَ ما أَنْتَ بِتابِعٍ قِبْلَتَهُمْ» تو هم نباید به سمت آن قبله نماز بخوانی. قبله مستقل و مسلمان‌ها دین مستقلی دارند. ممکن است کسی سؤال کند همچنان بت‌ها در کعبه بوده است. چطور شد شما در مکه گفتید بخاطر بت‌ها؟ پاسخ می‌دهند که در مدینه متهم به بت‌پرستی نمی‌شدند چون فاصله‌ی چهارصد کیلومتری وجود دارد و در مکه مقابل بت‌ها بودند، بت‌ها چهل متری بودند. مسلمان‌ها استقلال پیدا کردند و از آن به بعد به مسلمان‌ها اهل قبله می‌گویند. معلوم می‌شود قبله یک شاخص فوق العاده مهم است. بعد از فتح مکه بت‌ها از بین رفت.

چند جا در قرآن آمده اتمام نعمت، یعنی خدا نعمتش را تمام کرد. کجاها هست؟ یکی تغییر قبله است. وقتی مسلمان‌ها قبله‌ی استقلالی پیدا کردند، تعبیر آیه این است که نعمتش را تمام کرد. یکی سال هشتم که مکه فتح شده است. «إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً، لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ» (فتح/۱و۲) یکی هم در معرفی علی بن ابی طالب در غدیر خم، «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ‏ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی» (مائده/۳) ایستگاه‌های اتمام نعمت را ببینید، پیدا کردن قبله استقلالی، سال هشتم فتح مکه که همه بت‌ها را شکستند و کعبه رخ نمود و قصه‌ی غدیر و ولایت.

نکته‌ای که خیلی مهم است، این است که وقتی ما از این دنیا می‌رویم وارد دنیای وسط یا همان برزخ می‌شویم. بین دنیا و آخرت است و نمی‌دانیم چقدر طول خواهد کشید. اولین شبی که به آنجا می‌رویم یک شب خاصی است، فرشتگان می‌آیند و پرس و جو می‌کنند. از چند چیز سؤال می‌کنند، یک دعایی داریم به نام تلقین، مرده را که می‌گذاریم، به او تلقین می‌کنیم. این جملات را مردم آشنایی دارند. یا فلان بن فلان، مثلاً من سید جواد پسر هدایت هستم، «یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ إِذَا أَتَاکَ الْمَلَکَانِ‏ الْمُقَرَّبَانِ» وقتی دو فرشته‌ی مقرب خدا، «رَسُولَیْنِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ» نزد تو آمدند «وَ سَأَلَاکَ عَنْ رَبِّکَ» از تو در مورد خدایت سؤال کردند، «وَ عَنْ نَبِیِّکَ» درباره‌ی پیغمبرت، «وَ عَنْ دِینِکَ» در مورد دینت، «  وَ عَنْ کِتَابِکَ» درباره‌ی کتابت، «وَ عَنْ قِبْلَتِکَ» درباره‌ی قبله‌ات، «وَ عَنْ أَئِمَّتِکَ» از ائمه‌ات، «فَلَا تَخَفْ» نترس، «وَ لَا تَحْزَنْ» غصه نخور، «وَ قُلْ فِی جَوَابِهِمَا اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ رَبِّی وَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ نَبِیِّی، وَ الْإِسْلَامُ دِینِی، وَ الْقُرْآنُ کِتَابِی وَ الْکَعْبَهُ قِبْلَتِی» اینها مهمترین پرسش‌هایی است که در طی روزگار زندگی باید پاسخ‌هایش را آماده کرده باشیم. یک شعری را از خواجه عبدالله انصاری در مورد قبله نوشتم.

قبله‌ی شاهان بود تاج و کمند *** قبله‌ی ارباب دنیا سیم و زر
قبله‌ی صورت پرستان آب و گل *** قبله‌ی معناشناسان جان و دل
قبله‌ی تن پروران خواب و خورِشت *** قبله‌ی انسان به دانش، پرورش
قبله‌ی عاشق وصال بی زوال *** قبله‌ی عارف کمال ذی الجلال

هرکس در این دنیا به دلش که نگاه می‌کند دائم یک جهتی را تصور می‌کند و می‌گوید: من این انرژی و هستی‌ام را، جوانی‌ام را باید صرف این جهت کنم. قبله چیز مهمی است. شب اول قب می‌پرسند، قبله‌ات کدام طرف است؟ اگر با کعبه زندگی کردیم، یکی از دوستان می‌گفت: یک آپارتمانی را اجاره کردند، قبله را نمی‌دانستند. از همسایه پرسیدند: قبله اینجا کدام طرف است. گفته: ما سه چهارماهی بیشتر نیست اینجا آمدیم… چنین کسی شب اول قبر چه می‌خواهد بگوید؟ قبله در زندگی و سبک زندگی یک مسلمان فوق العاده مهم است. از جمله احکام قبله اینجا ذکر کنیم که حرام است مسلمان به سمت قبله یا پشت به قبله دستشویی برود. البته از قدیم معماران و مهندسین دقت داشتند ولی گاهی وقت‌ها غافل می‌شوند که فلان‌جا ساختمان ساختند یا در پارکی دست‌شویی ساختند، دستشویی به سمت قبله است. برجی ساختند با چند واحد ولی دستشویی‌ها به سمت قبله است. چنین کسی که اینطور طراحی کند باید فکر کند چقدر گناه به حسابش نوشته می‌شود، هرکس این گناه را می‌کند در عقابش شریک است. قبله احترام دارد. یکی از نمادهای احترامش این است که دستشویی‌های مسلمان‌ها، چون حدیث داریم مسلمان وقتی دستشویی می‌رود باید اجتناب کند به سمت قبله یا پشت به قبله،

مسأله‌ی علمی که باید بگوییم این است، در وقت نماز هم این را گفتیم. گفتند: مسلمان‌ها خیلی زود در علم نجوم پیشرفت کردند. به دو دلیل یکی به خاطر احکام وقت نماز و یکی به خاطر احکام قبله. رصدخانه‌هایی که بزرگترین رصدخانه‌ها برای مسلمان‌ها بود. در بغداد، در شام، در مراغه، در آندلوس، در اهواز بود. اینها یک انگیزه مهمش قبله شناسی بود. ما دانش‌آموزانمان را باید تشویق کنیم. مقالاتی که در مورد راه‌های شناخت قبله هست را نگاه کردم. مقالاتی بود شانزده راه داشت. ممکن است کسی بگوید: موبایل من قبله نما دارد. اسلام نخواسته ما به این اندازه اکتفا کنیم و خواسته با آیات الهی، نشانه‌های خدا، با طبیعت پیوند بخوریم، چه نظم و انضباطی وجود دارد. یک ستاره در آسمان هست تمام شب‌های سال قبله را از آن ستاره می‌شناسیم. هرجا نظم بود، ناظم وجود دارد. هرجا حرکت بود، محرک وجود دارد. یعنی ما به الله گره می‌خوریم.

حشراتی هستند، بعضی مورچه‌ها هستند که خانه‌هایشان به سمت شمال است. اگر شمال و جنوب و مشرق و مغرب را مشخص کنیم قاعدتاً قبله را هم مشخص می‌کنیم. قبله ما ایرانی‌ها جنوب غربی است و شهرها مختلف است و بعضی کمتر و بعضی بیشتر. مسأله‌ی قبله را از این دید باید نگاه کنیم. از راه سایه‌ی خورشید حتی از راه سایه‌ی ماه می‌شود قبله را تشخیص داد. از راه ستاره‌ها، از راه خانه‌ی بعضی حیوانات و حشرات، از راه ساعت مچی، نیمساز عقربه‌ها را تعیین می‌کنیم و قبله را نشان می‌دهد. از راه سایه‌ی شاخص و از راه محراب مساجد، مسأله قبله را باید علنی‌تر و محسوس‌تر کنیم. مراکزی که در کشور ما، مراکز ستاره‌شناسی و نجوم است، دانش‌آموزان و دانشجویان و عموم مردم را دعوت کنند و بگویند: بخشی از مراسم ما قبله شناسی است.

آیه شناسی یکی از راه‌های خدا شناسی است. مفضّل از امام صادق(ع) پرسید: خدا را به من بشناسان. خداشناسی که بتوانم با منکرین خدا بحث کنم. حضرت فرمود: فردا صبح بیا! در چهار نیم روز صبح تا ظهر خدا را از راه‌ آیه‌ها، یک روز شگفتی‌های خلقت انسان، یک روز شگفتی‌های خلقت حیوانات، یک روز شگفتی‌های خلقت گیاهان و یک روز شگفتی‌های خلقت آسمان‌ها، ستاره‌ها، توحید از راه آیه شناسی، چرا نمازهای ما کمرنگ است؟ کم اثر است؟ اگر اینطور نماز بخوانیم و به آیات الهی دقت کنیم، از نشان به سمت صاحب نشان برویم.

تأثیر قبله بر پیشرفت مسلمان‌ها در علم نجوم، یک مسأله‌ی احکامی دیگر اینکه نمازگزار تا می‌تواند باید ایستاده نماز بخواند. اگر نمی‌تواند نشسته بخواند و اگر نشسته نمی‌تواند، بخوابد. چطور بخوابد؟ با این اولویتی که مسأله‌اش را از رو بخوانم. مسأله‌ی ۷۷۳ رساله است. من یک تحقیقی در بیمارستان‌های تهران و مشهد کردم. نمازخوان‌های مریضی که نماز می‌خوانند، آنهایی که نماز نمی‌خوانند که هیچ، آنهایی که نماز می‌خوانند این مسأله را غالباً اشتباه انجام می‌دهند. کسی که نمی‌تواند رو به قبله، ایستاده یا نشسته نماز بخواند باید به پهلوی راست مثل میت، الآن بیشتر نمازخوان‌ها کف پایشان را به سمت قبله دراز می‌کنند. این اشتباه است. باید صورت و سینه به سمت قبله باشد به نحوی که جلوی بدنش رو به قبله باشد. اگر نمی‌تواند و پهلوی راستش درد می‌کند به پهلوی چپ، باز هنوز نوبت محتضر نشده است. به پهلوی چپ و اگر نشد کف پا رو به قبله مثل محتضر. حالا که در حال مریضی نماز می‌خوانیم و ثوابش سی برابر و سیصد برابر است. روایت هست مریض‌ها که نماز می‌خوانند ثواب نمازشان خیلی زیاد است. پرستار و دکتری که مریض را به نماز خواندن تشویق می‌کند. مثلاً سنگ تیمم می‌آورد یا قبله را نشان می‌دهد یا مُهر برای مریض می‌گذارد همه در ثواب نماز شریک هستند.

یک مجموعه‌ای از آموزش تصویری احکام، در بیمارستان‌ها تلویزیون هست. یکوقتی بیمارستانی رفتم و دیدم هر روز ساعت ۸ تا ۳۰/۸ آموزش احکام است به صورت تصویری، از طریق شبکه داخلی بیمارستان نشان می‌دادند. اگر بخواهیم و اعتقاد داشته باشیم، می‌توانیم این کارها را انجام بدهیم. چون اگر کسی نماز بخواند و بعد بداند پشت به قبله بوده نمازش باطل است. استفتاء شده است که من وارد یک منطقه‌ای شدم و خانه‌ای اجاره کردم و از همسایه‌ها قبله را پرسیدم. براساس جوابی که دادند نماز خواندم. بعد از یکسال متوجه شدم این قبله نیست. تکلیف چیست؟ می‌فرمایند: اگر نود درجه به سمت راست و نود درجه به سمت چپ، اختلاف تا این اندازه بوده نماز قضا ندارد اما اگر بیش از نود درجه بوده، نمازها را پشت به قبله خوانده باید قضا کند. چقدر قبله در صحت نماز اثر دارد. یکجا سرگردان است و هرچه تلاش می‌کند نمی‌داند قبله کجاست، می‌فرماید: به چهار طرف نماز بخواند تا یقین کند به طرفی که وظیفه داشته نماز خوانده است.

شریعتی: خیلی نکات خوبی را شنیدیم. … در مورد شخصیت جناب زراره برای ما بگویید.

حاج آقای بهشتی: بیش از سی سال است یک نکته مهمی از زراره در ذهنم هست امروز می‌خواهم بگویم. خاندان أعین، شاید تا بیش از دویست سال مفسر، محدث و استاد اخلاق داشتند و سرچشمه‌ی گرایش این خاندان یک خانم است. خواهر زراره، او اولین کسی است که شیعه شده است. أم اسود نامش هست و او باعث شد زراره شیعه شد. اینها از یاران امام پنجم، امام ششم تا زمان غیبت امام زمان این خاندان کتاب تألیف کردند و مردم را هدایت کردند و این نقش یک زن است. الآن در خانواده‌های ایرانی چه بسا یک خانم مخصوصاً برادر فرهیخته‌ای دارد، استاد دانشگاه یا دانشجو است، چه بسا می‌تواند با او بحث کند و تشویقش کند. اگر ایرادی و ابهامی دارد پاسخ بدهد.

امام صادق(ع) فرمود: خداوند بزرگ سه حرم دارد. کتابش، قبله‌اش، اهل‌بیت پیامبرش. کتاب خدا که قرآن هست و سرچشمه‌ی همه برکت، «و بیتُه» مسجدالحرام که قبله هست، «الذی جعله قبله للناس» اینها کنار هم قرار گرفتند «و عتره نبیکم» اهل‌بیت پیامبر شما که ملجأ و پناهگاه هستند، پیغمبر فرمود: علی جان مثل تو مثل کعبه است. همه باید بیایند دور تو بچرخند و از تو خط بگیرند و الهام بگیرند.

شریعتی: تا عید بزرگ غدیر فقط شانزده روز فرصت باقی است.

«والحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین»

کارشناس برنامه: حجت الاسلام و المسلمین سید جواد بهشتی
برنامه سمت خدا | تاریخ پخش : ۱۳۹۸/۰۵/۱۳

.